Buxoro turizm va madaniy meros texnikumi budjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi

Takrorlash uchun savollar:

1. 
   Asosiy vositalar turlarini tavsiflab bering?
   
2. 
   Asosiy vositalarni dastlabki qiymati qanday shakllanadi?
   
3. 
   Schyotlar rejasida asosiy vositalarni turlari bo‘yicha aks ettirilishini ayting?
   
4. 
   Asosiy vositalarni qoldiq qiymati qanday shakllanadi.
   

3. Asosiy vositalarning kirimini hisobga olish

Asosiy vositalar quyidagilar natijasida tashkilot balansiga kirim qilinadi:

oldi-sotdi shartnomasi bo‘yicha ob’ektni sotib olish;
kapital qo‘yilmalar tugaganidan so‘ng tiklangan ob’ektni qabul qilish-topshirish;
beg‘araz kelib tushish;
tovar-moddiy zahiralar tarkibidan o‘tkazish;
asosiy vositalarning ortiqcha (hisobga olinmagan) ob’ektlarini aniqlash;
qonunchilikda nazarda tutilgan boshqa hollar.
Asosiy vositalarni buxgalteriya hisobiga kirim qilinishi asosiy vositalarning dastlabki qiymati bo‘yicha amalga oshiriladi.
Asosiy vositalar tashkilotga (omborga) kelib tushganda tashkilot rahbari tomonidan tuzilgan doimiy ishlaydigan komissiya tomonidan AV-1-son shakldagi byudjet tashkilotlarida asosiy vositalarni qabul qilish-topshirish to‘g‘risida dalolatnoma ikki nusxada tuziladi. Mazkur dalolatnoma tashkilot rahbari tomonidan tasdiqlanadi va unga ushbu asosiy vositaga tegishli bo‘lgan barcha texnik hujjatlar (pasport, chizmalar va boshqalar) ilova qilinadi.

1. 
   “Asosiy vositalar” schyotining debet tomonida asosiy vositalarning kirimi (dastlabki qiymatini oshishi), kredit tomonida esa, asosiy vositalarning hisobdan chiqarilishi (dastlabki qiymatini kamayishi) aks ettiriladi.
   

Sotib olingan asosiy vositalarning qiymati (sotib olish narxi, shuningdek, yetkazib berish va boshqa qo‘shimcha xarajatlar) hisobda 072 “Asosiy vositalarga boshqa xarajatlar” subschyotining debetiga va 15 “Turli debitor va kreditorlar bilan hisob-kitoblar” va boshqa schyotlarning tegishli subschyotlari kreditiga yoziladi. Asosiy vositaning dastlabki qiymati bo‘yicha kirim qilinishi esa, 01 “Asosiy vositalar” schyotining tegishli subschyotlari debetiga va 072 “Asosiy vositalarga boshqa xarajatlar” subschyotining kreditiga yoziladi.
Sharli misol. G‘azna ijrosiga o‘tilgan byudjet tashkiloti tomonidan mol yetkazib beruvchi bilan tuzilgan shartnomaga muvofiq qiymati 1500.0 ming so‘mlik kompyuter byudjet mablag‘lari hisobidan sotib olindi. Ushbu kompyuterni sotib olish bilan bog‘liq qo‘shimcha transport xarajatlari uchun 10.0 ming so‘m mablag‘ sarflandi.
Ushbu operatsiyalar hisobda quyidagicha aks ettiriladi:

a) O‘zaro tuzilgan shartnomaga muvofiq oldindan 15 foizlik avansni (225.0 ming so‘m) o‘tkazib berilishi:
Debet 150 subschyot 225.0 ming so‘m;
Kredit 232 subschyot 225.0 ming so‘m.


b) Kompyuter tashkilotga mol yetkazib beruvchidan olib kelindi: Debet 072 subschyot 1500.0 ming so‘m;
Kredit 150 subschyot 1500.0 ming so‘m.
v) Shartnoma bo‘yicha qolgan mablag‘ (1275.0 ming so‘m) o‘tkazib berildi:
Debet 150 subschyot 1275.0 ming so‘m;
Kredit 232 subschyot 1275.0 ming so‘m.


g) Kompyuterni olib kelish bilan bog‘liq qo‘shimcha xarajatlar summasiga (10.0 ming so‘mga schyot faktura qabul qilindi):
Debet 072 subschyot 10.0 ming so‘m;
Kredit 159 subschyot 10.0 ming so‘m.


d) Ushbu mablag‘ transport tashkilotlariga o‘tkazib berilidi: Debet 159 subschyot 10.0 ming so‘m;
Kredit 232 subschyot 10.0 ming so‘m.


ye) Asosiy vosita tashkilotga to‘liq dastlabki qiymati bo‘yicha (1510.0 ming so‘m) belgilangan tartibda kirim qilindi:
Debet 013 subschyot 1510.0 ming so‘m;
Kredit 072 subschyot 1510.0 ming so‘m.
Boshqa yuridik va jismoniy shaxslardan beg‘araz olingan asosiy vositalar buxgalteriya hisobiga kirim qilish vaqtida belgilangan tartibda aniqlangan joriy bozor qiymati bo‘yicha 072 “Asosiy vositalarga boshqa xarajatlar” subschyotining debetiga va 262 “Byudjet tashkilotini rivojlantirish jamg‘armasi mablag‘lari bo‘yicha daromadlar” subschyotining kreditiga yoziladi. Agarda, ushbu asosiy vosita bo‘yicha yetkazib berish va ishchi holatga keltirish bilan bog‘liq boshqa xarajatlar amalga oshirilsa, u holda ushbu xarajatlar mazkur asosiy vositaning dastlabki qiymatini oshiradi va hisobda 072 “Asosiy vositalarga boshqa xarajatlar” subschyotining debetiga va amalga oshirilgan operatsiyaning mazmunidan kelib chiqqan holda 15 “Turli debitor va kreditorlar bilan hisob-kitoblar” yoki boshqa tegishli schyotlarning subschyotlari kreditiga yoziladi. Asosiy vositaning dastlabki qiymati bo‘yicha kirim qilinishi 01 “Asosiy vositalar” schyotining tegishli subschyotlari debetiga va 072 “Asosiy vositalarga boshqa xarajatlar” subschyotining kreditiga yoziladi.
Shartli misol. Byudjet tashkilotiga boshqa yuridik shaxsdan beg‘araz yordam tariqasida mebel berildi. Ushbu mebelning bozor bahosi 2000.0 ming so‘m qilib belgilandi va tashkilot balansiga kirim qilindi.
Mazkur operatsiyalar quyidagicha buxgalteriya provodkalari bilan aks ettiriladi.
Debet 013 subschyot 2000.0 ming so‘m;
Kredit 262 subschyot 2000.0 ming so‘m.
Inventarizatsiya jarayonida aniqlangan hisobga olinmagan asosiy vositalar, ortiqcha chiqish aniqlangan sanadagi aynan shunga o‘xshash asosiy vositalarning bozor qiymati bo‘yicha ularning haqiqiy ahvolini hisobga olgan holda baholanadi (ortiqcha chiqish sabablari va aybdor shaxslar keyinchalik aniqlanadi), belgilangan tartibda tashkilot hisobiga qabul qilinadi hamda buxgalteriya hisobida 01 “Asosiy vositalar” schyotining tegishli subschyotlari debetida va 273 “Inventarizatsiya natijasida ortiqcha chiqqan mol-mulklar” subschyotining kreditida aks ettiriladi.
Asosiy vositalarni chet el valyutasi hisobiga sotib olinishida sotib olinayotgan asosiy vositalarning qiymati operatsiya sodir etilgan (bojxona yuk deklaratsiyasini to‘ldirish yoki yetkazib berilganligini tasdiqlovchi tegishli hujjatlar rasmiylashtirilgan) sanadagi O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki kursi bo‘yicha chet el valyutasini so‘mga hisoblab o‘tkazish yo‘li bilan belgilanadi. Yuqoridagi xujjatlarga asosan AV-6, AV-8, AV-9 – son inventar kartochkalar ochiladi va buxgalteriya yozuvlari berilib 6-memorial orderda aks ettiriladi. Memorial orderdan 308-son shakldagi bosh jurnal kitobi va hisobot shakllariga tushiriladi (2.3.1-rasm).









АВ-6, АВ-8, АВ-9 – сон шаклдаги инвентар карточкалар

АВ-10 шаклдаги инвентар карточкалар рўйхати

6-мемориал ордер

308 – сон шаклдаги бош журнал китоби





Ҳисобот шакллари (баланс (1-шакл), йиллик номолиявий активлар харакати тўғрисида ҳисобот ва бошқалар)