|
X
X Margarin О 
X Mayonez
X Shokolad О
X Muzqaymoq О
X Non-bulka mahsulotlari
XEm-xashak -
X Oziqaviy kontsentratlar
X Ozuqa
X Tayyor shurvalar
X Oqsil
22 - Rasm. Transgen soyani qayta ishlash mahsulotlari
Transgen xom ashyodan (X) texnologik ishlov berish natijasida (usuliga qarab) genetik o'zgarishga uchragan (X) va genetik o'zgartirishlarga uchramagan (O) komponentlarga ega mahsulotlar tayyorlash mumkin. Masalan soyadan trasgen bo'lgan (X) va transgen bo'lmagan (O) yog' olish mumkin. Mos tarzda soya yog'idan foydalanib tayyorlanadigan mahsulotlar transgen (X) yoki oddiy (O) bo'lishi mumkin.
Genetik modifikatsiyalangan oziq-ovqat mahsulotlari xavfsizligi muammosi o'z echimini topgani yo'q. Transgen o'simliklar tabiiy muhitga jiddiy ekologik xavf tug'dirmasada, bunday mahsulotlarning keltirib chiqarishi mumkin bo'lgan oqibatlariga diqqatni qaratish lozim (-rasm).
209
Transgen o'simliklarning potentsial xavfi
Genlarni tashish
|
Atrof-muhit uchun xavf
|
|
Viruslarga chidamlilik
|
|
Oziqaviy qiymati
|
|
|
|
|
|
|
|
г
|
Iziqaviy va biologik qiymatining o'zgarishi
|
|
|
|
|
|
|
Allergiyalilik
|
|
|
|
|
|
Mutagenlilik
|
|
|
|
|
|
Immunitet holatini o'zgartirish
|
|
|
|
|
|
Teratogenlilik
|
|
|
|
|
23 - Rasm. Transgen o'simliklardan foydalanishning potentsial xavflari
Shunisi aniqki - transgen mahsulotlar xavfsizligi jiddiy tekshiruvdan o'tishi va maxsus yorliqqa ega bo'lishi kerak. Ammo bu sohada juda kam ishlar amalga oshirilgan.
Yangi oziq-ovqat mahsulotlarini sotishni reglamentlashga harakat qilayotgan mamlakatlar soni ortib bormoqda. Masalan, Evroparlamentda qabul qilingan qonunga ko'ra, rafinatsiyalanmagan yog' idishida va genetik o'zgartirilgan makkajuxoridan tayyorlangan popkornda mos yorliq bo'lishi kerak, kraxmalli yoki undan olingan glyukoza qiyomi idishida bunday yorliqlash talab qilinmaydi. Rafinatsiyalangan yog' idishida va undan tayyorlangan mayonez uchun bunday yorliqlash talab qilinmaydi. Genetik o'zgartirilgan olma sharbati yorliqlanishi kerak, olma sirkasi uchun esa
210
bunday yorliqlash talab qilinmaydi. Letsitin tayyorlashda va uning yordamida shokolad va krem olishda genetik o'zgartirilgan xom ashyodan foydalanish qayd etilmaydi. Soya shroti, undan olingan oqsil, shu oqsillardan tayyorlangan shurvalar yorliqlanishi lozim. Soyadan olingan hayvon ozuqasi va tayyor shurvalar, genetik o'zgartirilgan soya shrotidan olingan hayvon ozuqalari yorliqlanmaydi.
Evropa Ittifoqi mamlakatlarida genetik o'zgartirilgan oziqa uchun to'siq olib tashlangan, ammo iste'molchilarga genetik o'zgartirish izlari mavjud bo'lgan mahsulotlar etkaziladi xolos.
Oziq-ovqat mahsulotlari va xom ashyolari, hamda ularni ishlab chiqarish uchun genetik modifikatsiyalangan manbalardan olingan komponentlarni genetik ekspertizasi genlarni tadqiq qilinganligi, genetik modifikatsiyalangan organizmlarning bir necha avlodi davomida turg'unligi, sifati va xavfsizligining sanitarik-kimyoviy ko'rsatkichlari, hayvonlarni laboratoriyalarda toksikologik tadqiq qilish natijalari, mahsulotni allergenlik xossalari, kantserogen va teratogen ta'siri haqida ma'lumotlar keltirilishi kerak. Bundan tashqari genetik modifikatsiyalangan xom ashyodan olingan oziq-ovqat mahsulotlarining organoleptik xossalari va boshqa fizik-kimyoviy parametrlarini texnologik baholash ham lozim.
XXI asrning boshidan dunyoning turli mamlakatlarida, jumladan bizning respublikamizda ham murakkab iqtisodiy vaziyat yuzaga keldi. Qishloq xo'jaligi muammolarini hal qilish va aholini iste'mol mahsulotlari bilan ta'minlash transgen mahsulotlar hisobiga qondirilishi to'g'ri emas. Bunda qo'yidagilar noto'g'ri hisoblanadi:
salomatlik uchun xavfli bo'lgan moddalarni hosil bo'lishiga olib keluvchi
texnologiyalardan foydalanish;
atrof muhitga to'g'rilab bo'lmaydigan ta'sir ko'rsatuvchi ta'sir
ko'rsatadigan texnologiyalardan foydalanish;
insonlar va atrof-muhitni juda kichik xavf-xatarga duchor qilish.
Takrorlash uchun savollar
Oziq-ovqat mahsulotlari xavfsizligi nima. U qaysi omillardan tashkil
topgan?
Inson organizmiga ovqat bilan kiradigan zararli moddalarning tasnifi
qanday?
Oziqaviy xom ashyolar va oziq-ovqat mahsulotlarini zararlanish manbalarini
sanab ko'rsating?
Moddalarni o'tkir zaharliligi bo'yicha tasnifini keltiring?
Xom ashyo va oziq-ovqat mahsulotlarini ifloslantiruvchi ksenobiotiklarning
asosiy guruhlarini aytib bering?
CHegaraviy yo'l qo'yiladigan kontsentratsiya sutkalik yo'l qo'yiladigan
dozadan nimasi bilan farq qiladi?
Asosiy tabiiy toksikantlarni aytib bering, ularning inson organizmi uchun
xavfi darajasini baholang?
Ovqatlanishning antialimentar omillari nima. Oziq ovqat xom ashyosi va
mahsulotlarining bu komponentlariga qisqacha tavsif bering?
211
9. Genetik modifikatsiyalangan oziq-ovqat mahsulotlari nima? Ularning inson
organizmi uchun xavfi nimadan iborat?
10. Toksiklikni tavsiflovchi kattaliklarni va oziqa bilan kiruvchi begona
moddalaming kirishini reglamentlovchi parametrlarni aytib bering
Tayanch iboralar
Oziqa mahsulotlarining xavfsizligi, begona kimyoviy moddalar, moddalaming toksikligi darajasi, ksentobiotiklar, katserogenlik, mutagenlik, teratogenlik, chegaraviy yo'l qo'yiladigan miqdor,sutkalik yo'l qo'yiladigan miqdor, sutkalik iste'mol qilinadigan miqdor,ovqatlanishning antialimentar omillari, ovqat hazm qilish fermentlarining ingibitorlari, tsianogen glikozidlar, alkaloidlar, antivitaminlar, lektinlar, soxtalashtirish, genetik modifikatsiyalangan iste'mol mahsulotlari,
212
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
Pishevaya ximiya. Nechaev A.P., Traunberg S.E., Kachetkova A.A. Pod.red.
Nechaeva A.P. Izdanie 3-е, pererab i ispr. SPb.: GIORD, 2004. - 640 s.
Zakrevskiy V.V. Bezopastnost pishevix produktov i biologicheski aktivnix
dobavok к pishe. Prakticheskoe rukovodstvo po sanitamo-epidemiologicheskomu
nadzoru. - CPb.: GIORD, 2004. - 280 s.
Skurixin I.M., Nechaev A.P. Vse о pishe s tochki zreniya ximika.-M.: Visshaya
shkola, 1991.
Bog'atkov S.V. Ximiya pishevix produktov. Uchebnoe posobie.-M.:MTIPP ,
1982.
Barkovskiy V.F., Gorelik S.M., Gorodentseva T.V. Fiziko-ximicheskie metodi
analiza. -M.: Visshaya shkola, 1983.
Skruxin I.M., Volgoreva M.N. Ximicheskiy sostav pishevix produktov.
Spravchnik I i II t.t.-M.: Agropromizdat, 1987.
Pavlotskaya L.F., Dudenko N.V., Edelman M.M. Fiziologiya pitaniya.-M.:
Visshaya shkola, 1989.
Tovarovedenie pishevix produktov/ Brovko O.G., Gordienko A.S., Dmitrieva
A.B. i dr.-M.: Ekonomika, 1989.
213
214
215
216
Do'stlaringiz bilan baham: |
