Buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti

 
14.4. Mehnat unumdorligi va ish vaqti. 
Ma`lumki, mehnat unumdorligi ma`lum vaqt birligi uchun aniqlanadi, vaqt 
birligi  esa  har  xil  bo`ladi:  yillik,  kvartallik,  oylik  o`rtacha  xodimlar  soni, 
ishlangan  kishi-kunlari  kishi-soatlari,  soni.  Ana  shu  birliklarga  nisbatan 
aniqlangan  mehnat  unumdorligi  darajasi  va  sarflangan  ish  vaqti  orasida 
chambarchas  bog’lanish  mavjud.  Bu  bog’lanish  shundan  iboratki,  mahsulot 
unumdorligiga MXTni ishlab chiqarishdagi mehnat talab qilishigina emas, balki 
ish  vaqtidan  ratsional  foydalanish  darajasi  ham  ta`sir  qiladi.  Bu  bog’lanishni 
oylik  o`rtacha  mehnat  unumdorligi,  kunlik  o`rtacha  mehnat  unumdorligini  va 
soatlik o`rtacha mahsulot unumdorligini solishtirib o`rganish mumkin. 

---

 
140 
18-jadval 
Mehnat unumdorligi va sarflangan ish vaqti orasidagi bog’lanishni 
hisoblash 
№ 
Ko`rsatkichlar 
Bazis davr 
Joriy davr 
indekslar 
1. 
Oylik yalpi mahsulot (m.s) 
4262 
4407 
103,4 
2. 
Ishchilarning o`rtacha soni, 
kishi 
1200 
1250 
104,2 
3. 
Oydagi ish kunlar soni, kun 
24 
23 
'96,0 
4. 
Smenadagi ish soatlari, soat. 
7,4 
7,3 
98,7 
5. 
1 ishchining o`rtacha oylik 
mehnat unumdorligi darajasi 
(so`m) 1:2 
3552 
3526 
99,5 
6. 
O`rtacha kunlik mehnat 
unumdorligi darajasi (so`m) 
5:3 
148 
153 
103,6 
7. 
O`rtacha soatlik mehnat 
unumdorligi darajasi 6:4 
(m.s) 
20 
21 
105,0 
 
Jadvaldan  ko`rinishicha  har  xil  vaqt  birligi  uchun  aniqlangan  mehnat 
unumdorligining dinamikasida tafovut mavjud (99,5% 103,6% 105,0%) O`rtacha 
kunlik va yillik mehnat unumdorligining dinamikasiga ish vaqtidan foydalanish 
darajasi  ta`sir  ko`rsatgan.  M:  O`rtacha  kunlik  mehnat  unumdorligi 
dinamikasining  o`rtacha  soatlik  mehnat  unumdorligi  dinamikasidan  kolib 
ketilgan sabab ish smenasining joriy davrdan bazis davrga qisqarishidir.(7.3 soat 
va 7.4 soat) Bunday kunlik mehnat unumdorligi dinamikasini aniqlash mumkin. 
1=105*98.7/100=103.6% 
O`rtacha 
oylik 
mehnat 
unumdorligini 
o`rtacha 
kunlik 
mehnat 
unumdorligidan  kolib  ketganligi  sabab,  oydagi  ish  kunlarining  kamayib 
ketishidir.(24  23  ish  kunlari);  Bunday  oylik  mehnat  unumdorligining 
dinamikasini aniqlash mumkin 
1=103.6*96.0/100=99.5% 
Bu hisoblarning ko`rsatishicha mehnat unumdorligini bir vaqt uchun emas 
balki  har  xil  vaqt  birliklari  uchun  aniqlash  lozimligi  kelib  chiqadi.  Bu  esa  o`z 
navbatida  mehnat  unumdorligiga  ish  vaqtidan  foydalanish  darajasini  aniqlash 
imkoniyatini beradi. 
 

---

 
141