Buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti

Mavzu 14. MEHNAT UNUMDORLIGI STATISTIKASI 
 
Reja:  
14.1. Mehnat unumdorligi va uni o`stirish omillari. 
14.2. Mehnat unumdorligini aniqlash usullari. 
14.3. Mehnat unumdorligi indekslari. 
14.4. Mehnat unumdorligi va ish vaqti. 
Tayanch iboralar:  
Mehnat  unumdorligi,  mehnat  unumdorligi  darajasini  aniqlash  usuli, 
mehnat  unumdorligi  darajalari,  umumiy,  o`zgaruvchan,  o`zgarmas  va  tarkibli 
indekslar,  mahsulot  hajmi,  o`rtacha  soatlik,  kunlik,  oylik  mehnat  unumdorligi 
darajalari.  
 
14.1. Mehnat unumdorligi va uni o`stirish omillari. 
Mehnat unumdorligi - kishi mehnatini ma`lum vaqt birligi ichida ma`lum 
miqdordagi  iste`mol  qiymat  yaratilish  qobiliyatidir.  Ma`lumki,  iste`mol  qiymat 
hajmini ikki xil yo`l bilan amalga oshirish mumkin: 
1) Ko`p kishi mehnatini sarflash bilan; 
2)  Mehnat  unumdorligini  darajasini  oshirish  bilan.  Birinchi  ko`rsatkich 
sarflangan mehnatning hajmini ifodalasa, ikkinchisi uning sifatini ifodalaydi. 
SHuning  uchun  ham  mehnat  unumdorligi  korxonalar  xo`jalik  faoliyatini 
muhim  sifat  ko`rsatkichi  hisoblanadi.  Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  mehnat 
unumdorligini  qutarish  yuli  bilan  ishlab  chiqarish  hajmini  oshirish  asosiy 
intensiv usul hisoblanadi, 
Sanoatda mehnat unumdorligini tuxtovsiz usib borishini quyidagi holatlar 
taqozo qiladi: 
1) ishlab chiqarish samaradorligini oshirish; 
2) mehnat resurslarini chegaralanganligi; 
3) moddiy ne`mat yaratadigan boshqa soxa tarmoqlarini va moddiy ne`mat 
yaratmaydigan soxa tarmoqlarini rivojlantirish; 
4)  ish  kunining  qisqarilishi,  dam  olish  kunlarining  ortishi  natijasida 
imkoniyatli ish vaqtini qisqarishi. 
Mehnat  unumdorligi  soxasi  mehnat  unumdorligini  tuxtovsiz  usib  borishi 
qonunini  konkret  sharoitda,  korxonada,  tarmoqda  va  butun  statistikada 
o`rganadi. U mehnat unumdorligini darajasini, uning dinamikasini va unga ta`sir 
etuvchi faktorlarni tekshiradi. 
Umuman  statistikada  mehnat  unumdorligiga  juda  ko`p  xil  omillar  ta`sir 
ko`rsatadi. 
1)Umumiy iqtisodiy omillar (ishlab chiqarish usullari harakteri); 
2) Tabiiy - iqlim sharoiti; 
3) Texnika progressining yo`nalishi; 
4) Ishlab chiqarishning tashkiliy omillari (ishchining ma`lumoti, malakasi, 
mehnati va ishlab chiqarishni tashkil etilishi va mehnat intizomi). 
Ayrim tarmoq va korxonalarda bu omillar konkret sharoitga qarab yanada 
maydalashib ketadi. 

---

 
137