Buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti

Qisqacha xulosalar  
Milliy  iqtisodiyotni  bozor  iqtisodiyoti  sharoitiga  mos  holda  faoliyat  olib 
borishi  uchun  muntazam  ravishda  ilmiy-texnika  taraqqiyoti  yutuqlarini  ishlab 
chiqarishga  joriy  etish  lozim.  Burning  uchun  yangi  texnologiyalarni  joriy  etish, 
yangi  uskunalarni,  xomashyo  va  materiallarni  sotib  olish,  xodimlar  malakasini 
oshirish  lozim  bo`ladi.  Bunday  holatni  muntazam  ravishda  saqlab  turish  uchun 
xo`jalik yurituvchi sub`ektlar ma`lum miqdordagi kapitalga ega bo`lishlari kerak. 
Ammo  amalda  doim  ham  shunday  bo`lavermaydi.  SHuning  uchun  rahbarlar  va 

---

 
170 
menedjerlar  oldida  strategik  rejalarni  amalga  oshirish  uchun  investitsion 
mablag’lar manbalarini qidirib topish masalasi ko`ndalang turadi. 
Investitsiyalar  iqtisodiyotni  rivojlantirishda  etakchi  o`rinni  egallaydi, 
chunki investitsiya orqali kapital jamg’armalari jamg’arishiga va uning natijasida 
mamlakatning ishlab chiqarish imkoniyatlarini kengaytirish va iqtisodiy o`sishga 
erishiladi. 
Investitsiyalar  birinchi  navbatda  yalpi  ichki  mahsulot  bir  qismining 
harakati  bo`lib,  ular  milliy  iqtisodiyotning  takror  ishlab  chiqarish  parametrlarini 
aniqlab  beradi,  iste`mol  va  iqtisodiy  o`sish  qat`iyligini,  ijtimoiy  rivojlanishning 
kelajagini real aks ettiradi. 
Investitsiyalarning  iqtisodiy  mazmuni  va  mohiyati  bo`yicha  qarash  va 
nuqtai  nazarlarni  tahlili  shuni  ko`rsatdiki,  turli  iqtisodiy  fanlar  va  amaliy 
faoliyatlarda  ular  turlicha  talqin  qilinadi.  Umumiy  iqtisodiy  fanlarda 
investitsiyalar  –  kapitalni  jamg’arish  jarayoni  deb  qaraladi.  Investitsiyalarning 
mohiyati  rejali,  bozor  va  o`tish  davri  iqtisodiyoti  sharoitlarida  bir-biridan 
investitsion  faoliyat  qatnashchilari,  moliyalashtirish  manbalari,  investitsiya  riski, 
investitsion  tsikl  axborot  bazasi,  loyihani  amalga  oshirish  sharoiti  va  h.k.lar 
bo`yicha farq qiladi. 
Investitsion  faoliyat  ikki  makro  va  mikro  darajada  amalga  oshiriladi. 
Birinchi  darajada  davlat  va  rahbar  strukturalar  amalga  oshirsa,  ikkinchisida  esa 
xo`jalik  yurituvchi  sub`ektlar  –  korxonalar,  firmalar,  kompaniyalar  va  boshqalar 
amalga  oshiradilar.  Ikkala  holatda  ham  gap  investitsiyalash  strategiyasi,  uning 
o`lchamlari va olingan natijalari haqida boradi. 
Amaliyotda  uch  xil  investitsiya  turlari  mavjud:  moliyaviy,  moddiy  va 
nomoddiy investitsiyalar. 
Moliyaviy  investitsiyalar  –  kapitalni  har  xil  moliyaviy  aktivlarga 
qo`yilishini  anglatadi.  Moddiy  investitsiyalar  –  material  ob`ektlar  yaratilishini 
taqozo qiladi. Nomoddiy investitsiyalar – investor kapitalini kengaytirish va qayta 
takror ishlab chiqarish uchun qo`yilgan nomaterial qo`yilmalar bo`lib, ular mulkiy 
mablag’lar  balansida  o`z  aksini  topmaydilar.  Investitsiya  ko`rsatkichlari  joriy  va 
solishtirma  baholarda  hisoblanadi  va  ifodalanadi.  Bunda  solishtirma  narxlardagi 
hisob-kitoblar  faqat  so`mda  emas,  balki  AQSH  dollarida  ham  amalga  oshiriladi, 
bu  esa  birinchidan,  hisoblanayotgan  ko`rsatkichlarga  bahoning  (inflyatsiyaning) 
ta`sirini bartaraf qilishga, ikkinchidan. so`mning xalqaro kursidagi o`zgarishlarni 
ta`sirini  ham  bartaraf  qilishga  olib  keladi  va  shu  bilan  birga  O`zbekistonning 
investitsiya  faoliyati  ko`rsatkichlarini  boshqa  mamlakatlardagi  xuddi  shunday 
ko`rsatkichlar bilan bevosita taqqoslash imkoniyatini yaratadi. 
Investitsiyalar  samaradorligi  darajasini  o`rganishda  statistika,  iqtisodiyot 
nazariyasi  uslublarini  qo`llaydi.  Uning  samaradorlik  ko`rsatkichlarini  aniqlash 
uslubiyati  maxsus  hujjat  «Investitsion  loyihalar  samaradorligini  baholash 
bo`yicha  uslubiy  tavsiyanomalar»da  keltirilgan.  Bundan  ko`zlangan  maqsad 
ob`ektlarni  loyihalash  jarayonida  eng  samaradorligini  tanlab  olishdan  iborat 
bo`lsa, statistikaning vazifasi boshqacha – u investitsion ob`ektlardan foydalanish 
jarayonidagi  samaradorlikni  aniqlashdan  iborat.  SHuning  uchun  samaradorlikni 

---

 
171 
statistik  baholash  investitsion  ob`ektlarni  ham  loyihalash,  ham  ulardan 
foydalanish jarayonlarini o`z ichiga oladi.