Buxoro muhandislik texnologiya



Download 2,81 Mb.
Pdf ko'rish
bet145/198
Sana18.01.2022
Hajmi2,81 Mb.
#386932
1   ...   141   142   143   144   145   146   147   148   ...   198
Bog'liq
2 5435907491118452427

Biogeokimyoviy 
tsikllar- 
Biosferada 
kimyoviy 
elementlar 


.
,
,
,
,
,
2
2
2
2
б
ва
т
олтингугур
фосфор
N
O
H
CO
O
  doimo  tsirkulyatsiya  kilib,  tashki 
muxitdan  organizmga,  undan  yana  tashki  muxitga  utib  turadi.  Bu  xolatni  biogeokimyoviy 
tsikllar deb aytiladi.  
Biosferaning tarkibiy kismlari -
 
1.Tirik moddalar.  
2.Ulik moddalar.  
3.Oralik moddalar.  
4.Biogen moddalar.  
 
Sayyoramizdagi  barcha  tirik  organizmlar  yigindisini  V.I.Vernadskiy  tirik  modda  deb 
atagan edi. Tirik moddaning eng muxim xususiyatlari 3 tadir.  
1.Tirik moddaning umumiy vazni.  
2.Tirik moddaning tarkibi.  
3.Tirik moddaning energiyasi.  
 
Biosferaning  ikkinchi  tarkibiy  kismi  ulik  moda  xisoblanib,  uning  xosil  bulishida 
biosferadagi barcha moddalar, shuningdek, tirik organizmlar xam katnashadi. 
 
Biosferaning  uchinchi  tarkibiy  kismi  oralik  moddalar  xisoblanib,  ular  tirik  va  ulik 
moddalarning birgalikdagi faoliyati natijasida xosil buladi. Tabiiy suvlar, tuprok, emirilgan tog 
jinslari oralik moddalarga misol bula oladi.  
 
Biosferaning  turtinchi  tarkibiy  kismi  biogen  moddalar  xisoblanadi.  Ular  tirik 
organizmlarning xayoti davomida xosil buladi  va uzgarishlarga uchrab turadi. Nixoyatda katta 
potentsial  energiyaga  ega  bulgan  toshkumir,  bitum,  neft,  oxaktoshlar  va  boshkalar  biogen 
moddalarga misol bula oladi.  
Biogentsenoz  -
Biosferaning  oddiy  birlamchi  tuzilmasining  birligi  biogeotsenoz  xisoblanadi. 
Muayyan 
tashki 
muxit 
sharoitida 
usimliklar, 
xayvonlar, 
ayrim 
zamburglar 
va 
mikroorganizmlarning  birgalikda  yashashiga  biogeotsenoz  deyiladi.  Ushbu  tushunchaning 
birinchi marotaba V.N.Sukachev 1940 yili fanga kiritgan edi.  
Agar  bir  necha  tur  usimliklar  birgalikda  yashasa,  fitotsenoz  (usimliklar  jamoasi) 
deyiladi.  Agar  bir  necha  tur  xayvonlar  birgalikda  yashasa,  zootsenoz  (xayvonlar  jamoasi) 
deyiladi.  


136 
 
V.N.Sukachevning  fikricha,  biogeotsenoz-bu  Er  ustida  uchraydigan  bir  xil  tabiiy 
vokeliklarning  (atmosfera,  tog  jinslari,  gidrologik  sharoit,  usimlik,  xayvonlar  va 
mikroorganizmlar dunyosining) yigindisidan iboratdir.  
 
Biogeotsenoz  turli  kattaliklarda  buladi.  va  turli  murakkablikka  ega.  Masalan,  urmon, 
tundra,  dasht,  chul  biogeotsenozlari  bir-biridan  keskin  fark  kiladi.  Tropik  mintakalaridagi 
urmonlarning  biogeotsenozlari  ancha  kashshok  bulgan  Arktika  tundralariga  nisbatan  ancha 
maxsuldordir.  Okean  tubidagi  biogeotsenozlari  esa,  dengiz  va  okeanlar  soxillari  yakinidagi 
sayoz joylar biogeotsenozlariga karaganda sermaxsul emas.  
Biogeotsenoz-bu biotsenozlar va muxit omillarining yigindisi emas, balki tabiatning bir 
butunligi,  sifat  jixatidan  moslashgan  uz  xolicha  rivojlanuvchi  va  ta`sir  kilish  konunlariga  ega 
bulgan murakkab birlikdir.  
Biotsenoz  -
«Biotsenoz»  lotincha  suz  bulib,  «bios»-«xayot»,  «tsenoz»-«umumiy»  degan 
ma`nolarni  anglatadi.  Biotsenoz  deyilganda,  bir  xil  muxitda  moslashib  olgan  va  bir  joyning 
uzida birga yashaydigan barcha organizmlar tushuniladi. Biotsenozning katta-kichikligi xar xil 
bulishi mumkin.   
«Biotsenoz» atamasini 1877  yili  nemis zoolog olimi Karl Myobius fanga kiritgan edi. 
Myobius biotsenozni kuyidagicha ta`riflangan edi.  
1.Biotsenozga  ma`lum  joyda  uchraydigan  mikro-va  makroskopik  formalar,  usimlik  va 
xayvonlarning xamma massasi kiradi.  
2.Biotsenozni xosil kiluvchi turlar bir-birlari bilan boglangan va bir-biriga karamdir.  
3.Biotsenoz tashki muxit omillari ta`siri ostida buladi.  
4.Biotsenoz  vakt  utishi  bilan  doim  turgun  va  bir  xolatda  buladigan  guruxlardan  iborat 
buladi.  
5.Biotsenozni  xosil  kiluvchi  vakillar  uz  joylarida,  biotsenoz  ichida  kupayish 
xususiyatlariga egadir.  
Xozirgi  paytda  xam  Myobius  kursatib  utgan  biotsenozning  ushbu  belgilari  uz  axamiyatini 
yukotgan emas. 
 
Kichik  mikrobiotsenozlar  kushilib,  katta  biotsenozlarni  xosil  kiladi.  Masalan,  daraxt 
shoxidagi  mox,  lishaynik  guruxlari  shu  katta  daraxtdagi  bir  butun  biotsenozning  bir  kismi 
xisoblanadi.  Xar  bir  daraxtdagi  biotsenozlar  esa,  shu  erdagi  yongokzorlar,  olmazorlar  yoki 
archazor  biotsenozlarning  bir  kismi  xisoblanadi.  Xar  bir  urmonzorning  biotsenozi  kismi 
xisoblanadi. Xar bir urmonzorning biotsenozi uz navbatida yana xam murakkab tuzilgan katta 
maydondagi  biotsenozni  xosil  kiladi.  Ular  asosida  mintakalar,  tabiiy  mintakalar  biotsenozlari, 
ularning birligidan Er yuzining xayot koplami kelib chikadi.  
Biotop  -
Ma`lumki,  tabiatda  xar  xil  turlarning  populyatsiyalari  birlashib,  yukori  tuzilishga  va 
xususiyatlarga ega bulgan biologik birliklarni, ya`ni biologik tsenozlarni (biotsenozlarni) xosil 
kiladi.  Biotsenozlar  bu  usimlik,  xayvonot  va  mikroorganizmlar  populyatsiyalaridan  iborat 
bulib, ma`lum joyda birgalikda yashashga moslashgan turlarning biologik birliklaridir.  
 
Xar kanday biotsenoz abiotik muxitning ma`lum kismini-biotopni egallaydi. Biotop-bu 
ma`lum  darajadagi  bir  sharoit  bulib,  unda  xar  xil  organizmlarning  birliklari  tarkalgandir.  Xar 
bir biotop ekologik yashash joyi bulib, shu joyning turlar soni, zichligi va tuzilishi buladi.  
 
Biotsenozni biotopdan ajratib bulmaydi. CHunki biotopni biotsenoz ishgol kiladi, unda 
tarkaladi, yashaydi, rivojlanadi, avlod koldiradi. Ular bir-birlariga ta`sir kilib, ma`lum darajada 
turgun ekosistema xosil kiladi.  

Download 2,81 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   141   142   143   144   145   146   147   148   ...   198




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish