136
V.N.Sukachevning fikricha, biogeotsenoz-bu Er ustida uchraydigan bir xil tabiiy
vokeliklarning (atmosfera, tog jinslari, gidrologik sharoit, usimlik, xayvonlar va
mikroorganizmlar dunyosining) yigindisidan iboratdir.
Biogeotsenoz turli kattaliklarda buladi. va turli murakkablikka ega. Masalan, urmon,
tundra, dasht, chul biogeotsenozlari bir-biridan keskin fark kiladi. Tropik mintakalaridagi
urmonlarning biogeotsenozlari ancha kashshok bulgan Arktika tundralariga nisbatan ancha
maxsuldordir. Okean tubidagi biogeotsenozlari esa, dengiz va okeanlar soxillari yakinidagi
sayoz joylar biogeotsenozlariga karaganda sermaxsul emas.
Biogeotsenoz-bu biotsenozlar va muxit omillarining yigindisi emas, balki tabiatning bir
butunligi, sifat jixatidan moslashgan uz xolicha rivojlanuvchi va ta`sir kilish konunlariga ega
bulgan murakkab birlikdir.
Biotsenoz -
«Biotsenoz» lotincha suz bulib, «bios»-«xayot», «tsenoz»-«umumiy» degan
ma`nolarni anglatadi. Biotsenoz deyilganda, bir xil muxitda moslashib olgan va bir joyning
uzida birga yashaydigan barcha organizmlar tushuniladi. Biotsenozning katta-kichikligi xar xil
bulishi mumkin.
«Biotsenoz» atamasini 1877 yili nemis zoolog olimi Karl Myobius fanga kiritgan edi.
Myobius biotsenozni kuyidagicha ta`riflangan edi.
1.Biotsenozga ma`lum joyda uchraydigan mikro-va makroskopik formalar, usimlik va
xayvonlarning xamma massasi kiradi.
2.Biotsenozni xosil kiluvchi turlar bir-birlari bilan boglangan va bir-biriga karamdir.
3.Biotsenoz tashki muxit omillari ta`siri ostida buladi.
4.Biotsenoz vakt utishi bilan doim turgun va bir xolatda buladigan guruxlardan iborat
buladi.
5.Biotsenozni xosil kiluvchi vakillar uz joylarida, biotsenoz ichida kupayish
xususiyatlariga egadir.
Xozirgi paytda xam Myobius kursatib utgan biotsenozning ushbu belgilari uz axamiyatini
yukotgan emas.
Kichik mikrobiotsenozlar kushilib, katta biotsenozlarni xosil kiladi. Masalan, daraxt
shoxidagi mox, lishaynik guruxlari shu katta daraxtdagi bir butun biotsenozning bir kismi
xisoblanadi. Xar bir daraxtdagi biotsenozlar esa, shu erdagi yongokzorlar, olmazorlar yoki
archazor biotsenozlarning bir kismi xisoblanadi. Xar bir urmonzorning biotsenozi kismi
xisoblanadi. Xar bir urmonzorning biotsenozi uz navbatida yana xam murakkab tuzilgan katta
maydondagi biotsenozni xosil kiladi. Ular asosida mintakalar, tabiiy mintakalar biotsenozlari,
ularning birligidan Er yuzining xayot koplami kelib chikadi.
Biotop -
Ma`lumki, tabiatda xar xil turlarning populyatsiyalari birlashib, yukori tuzilishga va
xususiyatlarga ega bulgan biologik birliklarni, ya`ni biologik tsenozlarni (biotsenozlarni) xosil
kiladi. Biotsenozlar bu usimlik, xayvonot va mikroorganizmlar populyatsiyalaridan iborat
bulib, ma`lum joyda birgalikda yashashga moslashgan turlarning biologik birliklaridir.
Xar kanday biotsenoz abiotik muxitning ma`lum kismini-biotopni egallaydi. Biotop-bu
ma`lum darajadagi bir sharoit bulib, unda xar xil organizmlarning birliklari tarkalgandir. Xar
bir biotop ekologik yashash joyi bulib, shu joyning turlar soni, zichligi va tuzilishi buladi.
Biotsenozni biotopdan ajratib bulmaydi. CHunki biotopni biotsenoz ishgol kiladi, unda
tarkaladi, yashaydi, rivojlanadi, avlod koldiradi. Ular bir-birlariga ta`sir kilib, ma`lum darajada
turgun ekosistema xosil kiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: