Buxoro muhandislik texnologiya instituti

8.4.Mol-mulk solig’ining joriy etilishi va uning iqtisodiy mohiyati. Yuridik shaxslardan olinadigan mol-mulk solig’i ob`yekti, stavkasi
O`zbekistonda korxonalar faoli­yatini soliqqa tortish yo`lidagi muhim qadamlardan biri korxonalarning mol-mulkiga solinadigan soliqning joriy qilinishi bo`ldi. Mol-mulk solig’i dastlab, O`zbekiston Respublikasining 1991 yil 15 fevralda qabul qilingan “Korxonalar, birlashmalar va tashkilotlardan olinadigan soliqlar to`g’risida” gi Qonuniga asosan joriy etildi va shu bilan birga korxonalarning ishlab chiqarish fondlariga to`lov hamda transport vositalariga solinadigan soliq bekor qilindi.

Hozirgi vaqtda ushbu soliqning huquqiy asosi bo`lib, O`zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi, “Davlat soliq xizmati to`g’risida” gi qonuni, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti qarorlari hamda boshqa soliq qonunchiligi bilan bog’liq bo`lgan me`yoriy hujjatlar hisoblanadi.

O`zbekiston soliq tizimida yuridik shaxslardan olinadigan mol-mulk solig’i to`g’ri soliqlar tarkibiga kiradi va mohiyatiga ko`ra bu soliq asosiy fondlar shaklidagi resurslarga nisbatan belgilangan soliq hisoblanadi. Mazkur soliq bo`yicha tushumlar summasi to`liq mahalliy byudjetlarga tushadi va u byudjetning barqaror daromad manbalaridan biri hisoblanadi.

Mamlakat soliq tizimida mol-mulk solig’ini joriy qilishdan ko`zlangan maqsad birinchidan, korxonalar o`zlarining xo`jalik faoliyatini yuritishda ortiqcha va foydalanilmayotgan mol-mulkini sotishga qiziqishini uyg’otish bo`lsa, ikkinchidan, korxonalar balansidagi mol-mulkdan samarali foydalanishni rag’batlantirishdan iborat. Chunki, korxonalarning ma`naviy va jismoniy tomondan eskirgan asosiy vositalarini yangi, ilg’or texnologiya-uskunalar bilan yangilashi ishlab chiqarilayotgan tovarlarning bahosini arzonlashtiradi va raqobatbardosh tovarlar ishlab chiqarishga imkon beradi.

Xo`jalik yurituvchi sub`yektlarning balansidagi barcha mulklardan soliq to`lashga majbur qilish uni ortiqcha bino, inshootlar, mashina va uskunalardan qutilishiga undaydi. Bu esa, o`z navbatida, ishlab chiqarish vositalari bozorini shakllantirishga, mahsulot tannarxini pasaytirishga hamda raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarish imkoniyatini yaratardi.

1992 yildan 2012 yilgacha Yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliqni hisoblashda korxonalar asosiy fondlaridagi binolar, inshootlar, mashinalar, jihozlar, asbob-uskunalar qiymati asos bo’lgan edi.

Hozirda yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliqning soliq to‘lovchilari deb quyidagilar e’tirof etiladi:

1) O‘zbekiston Respublikasi hududida soliq solish ob’yekti hisoblanuvchi mol-mulkka ega bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi yuridik shaxslari;

2) O‘zbekiston Respublikasi hududida ko‘chmas mulkka ega bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasining norezidentlari bo‘lgan yuridik shaxslar.

Agar ko‘chmas mulk mulkdorining joylashgan yerini aniqlashning imkoni bo‘lmasa, ushbu mulkka egalik qiluvchi va (yoki) undan foydalanuvchi shaxs soliq to‘lovchi hisoblanadi.

Agar yuridik shaxs ko‘chmas mulkni moliyaviy ijaraga (lizing) olgan bo‘lsa, u ham soliq to‘lovchi deb e’tirof etiladi.