Buxoro muhandislik-texnologiya instituti

 
Sovun ishlab chiqarish uchun xomashyo va yordamchi materiallari. Sovun 
pishirish jarayoni
 
Yog‘li  xomashyo. 
Sovun  sifati  ishlatiladigan  yog‘lar  sifatiga  bog‘liq 
bo‘ladi.Atir  sovuniga  ishlatiladigan  xomashyolarga  yuqori  talablar  quyiladi.  To‘q 
rangli  yokimsiz  hidli  xomashyolar  xo‘jalik  sovunga  ishlatiladi.  Xayvon  yog‘lari: 
qo‘y, mol yog‘lari sovun uchun kimmatli xomashyo hisoblanadi, ayniksa atir sovun 
uchun.  Texnik  xayvon  yog‘lari  –  xo‘jalik    va  atir  sovunlarga  ishlatiladi.  Ularni 
tarkibida  yog‘  bo‘lgan  xomashyolarni  qizdirish  usuli  bilan  olinadi.  Kokos  va  palma 
yadro moylari atir sovuni uchun ishlatiladi. Ularda 52 % gacha laurin va 19 % gacha 
miristin  kislotasi  bor.  Bu  yog‘lar  sovunning  qayishqoqligini  oshiradi.  Palma  yog‘i 
yog‘ kislota tuzilishiga qaraganda hayvon yog‘lariga yakin va atir sovun olishi uchun 
ishlatiladi. Salomas – yuqori titrlisi (46-48
0
S) xo‘jalik sovuni uchun, past titrlisi (39-

---

135 
 
42
0
S)  atir  sovun  uchun  ishlatiladi.  Soapstokdan  olinadigan  yog‘  kislotalari 
distillangan holida ishlatiladi. Sintetik yog‘ kislotalari sovun pishirishda  tabiiy yog‘ 
kislotalari o‘rniga ishlatiladi. Fraktsiyasi C
10
- C
16
 bo‘lganlar kokos yog‘i o‘rniga, C
17
-
C
20
 qattiq yog‘ o‘rniga ishlatiladi.  
Sintetik yog‘ kislotalarni kamchiligi: 
C
10
-C
16
  fraktsiyasi  tarkibida  4-5  %  past  molekulali  C
5
-C
9
  kislotalar  bo‘lib,  ularni 
sovuni  ko‘piklamaydi  va  yuvish  qobiliyatiga  ega  emas,  bundan  tashqari  bu 
sovunlarning suvdagi eritmalari odam terisiga ta‘sir qiladi, terini  quritadi.  
C
17
-C
20
  fraktsiyali  sintetik  yog‘  kislotalar  (SYOK)  tarkibida  15-20  %  yuqori 
molekulali yog‘ kislotalari (C
25
 gacha) bo‘lib, ularni sovuni suvda yaxshi erimaydi va 
past yuvish qobiliyatiga ega. Shu sababdan sintetik yog‘ kislotalari sovun pishirishda 
tabiiy  yog‘  kislotalarini  to‘la  qonli  o‘rnini  bosa  olmaydi.  Sifatli  sovun  olish  uchun 
sintetik  yog‘  kislotalari  tarkibida  asosan  C
12
-C
16
  va  C
17
-C
18
  fraktsiyali  kislotalar  va 
yuqorida sanab o‘tilgan aralashmalardan holi bo‘lishi lozim. 
SYOK  katalizator  ishtiroqida  parafinni  kislorod  bilan  oksidlash  natijasida 
olinadi.  Katalizator  sifatida  0,2%  kaliy  permaganat  yoki  marganetsning  oksidlari 
ishlatiladi.  Oksidlanish  jarayonida  parafin  molekulasi  kislorod  bilan  bog‘lanadi, 
bog‘lar har joyidan uziladi va ikkita yog‘ kislota molekulasi hosil bo‘ladi. 
CH
3
 – (CH
2
)
n
 – CH
2
 – CH
2
(CH
2
)
m
 CH
3
 + 50
2
 
                                   parafin 
- CH
3
 (CH
2
)
n
 COOH + CH
3
 (CH
2
)
m
 COON + H
2
O 
                                  yo.k.                              yo.k. 
Yog‘ o‘rinbosarlari  (kanifol, tal yog‘i, neft kislotalari) ayrim xo‘jalik sovunlari 
olishda ishlatiladi. 
Soapstokni distillangan yog‘ kislotalari xo‘jalik va atir sovun olishda ishlatiladi.