Buxoro muhandislik-texnologiya instituti «chizma geometriya va muhandislik grafikasi» kafedrasi

 
3.4. Kesimlar. 
 
Kesim deb, buyumni birta yoki kim nechta tekisliklar bilan fikran kesganda 
hosil bo’ladigan chizmaning tasviriga aytiladi. Kesimda kesuvchi tekislikda nima 
bo’lsa, faqat o’shani ko’rsatiladi va kesimga tushgan yuza shtrixlanadi. Kesuvchi 
tekislik deb, detalni fikran kesiladigan yordamchi tekislikka aytiladi. Kesim asosan, 
buyumning kundalang kesimi chizmaini ko’rsatish uchun ko’llaniladi. 
Joylashuviga qarab kesim tashqariga chiqarilgan va ustiga joylashtirilgan 
(qo’yilgan) kesimlarga bo’linadi. Tashqariga chiqarilgan kesim deb detal tasviri 
konturidan tashqarida joylashgan kesimga aytiladi (3.10-chizma a). Ustiga qo’yilgan 
kesim deb, bevosita chizmaning ko’rinishlarida joylashgan kesimga aytiladi (3.10-

---

32 
Chizma b). Chiqarilgan kesimni buyum tasviri tushurib qoldirilgan joyda ham 
tasvirlash mumkin. 
3.10-Chizma 
Tashkariga chikarilgan kesim konturi tutash yo’gon asosiy chiziq bilan 
chiziladi, bu chiziqning yo’g’onligi tasvirning ko’rinar konturi uchun tanlab olingan 
yo’g’onlikka teng qilib olinadi (3.11-chizma b). Ustiga ko’yilgan kesim konturi 
ingichka tutash chiziq (S3 dan S2 gacha) bilan chiziladi (3.11-chizma a) Agar kesim 
ko’rinishning kontur chiziqlarini to’sib qolsa, ular uzilishsiz tasvirlanadi. 
Сhizmadagidek kesim chizmani simmetrik bo’lgan hol uchun kesuvchi tekislik xolati 
ko’rsatilmaydi. Ustiga qo’yilgan yoki tasvirning uzun joyida joylashtirilgan 
simmetrik bo’lmagan kesimda kesuvchi tekislikning holati uzun chiziq va yunalish 
bilan ko’rsatiladi lekin xarf bilan belgilanmaydi (3.11-chizma a va b). 
3.11-Chizma 

---

33 
Boshqa barcha xollardagi kesimlarda kesuvchi tekislikning xolati ko’rsatiladi, 
ular belgilanadi va kesimning ustida xarf yozilib u ostiga chiziladi (12-chizmada a va 
b). 
Agar kesuvchi tekislik teshik yoki cho’qurlikni chegaralovchi aylanish sirti 
o’qidan o’tsa, uning konturi kesuvchi tekislikka tushmasa xam teshik yoki chuqurlik 
konturi kesimda to’la ko’rsatiladi (3.11-chizma b, ko’rinishiga qarang), yoki kesim 
xuddi qirqimdek rasmiylashtiriladi. Bir detalda bir nechta bir xil kesimlar 
bajarilganda, faqat birta kesim 
tasvirlanadi, kesish chiziqlari esa bir xarf bilan belgilanadi (3.12-chizma b). 
3.12-Chizma 
Kesim kerak bo’lganda burish mumkin, unda kesim belgisi yonida "burilgan" 
so’zi qo’yiladi (3.12-Chizma B-B kesim). Agar kesuvchi tekisliklar o’zaro parallel 
bulmasa "burilgan" so’zi yozilmaydi (3.12-Chizma a, B, AB kesim).