Buxoro muhandislik-texnologiya instituti «chizma geometriya va muhandislik grafikasi» kafedrasi

2.6. Tutashmalar 
Bir chiziqdan ikkinchi chiziqqa rabon o’tish, tutashma deyiladi. Tutashmalar 
mashinasozlik chizmalarida ko’p uchraydi. To’g’ri chiziqlarning o’zaro tutashmasi 
Chizma 2.13. da ko’rsatilgan. Chizma 2.13 a da ikki to’g’ri chiziq perpendikulyar 
bo’lgan, Chizma 2.13 b da ikki chiziq o’zaro o’tmas burchak hosil qiladi va chizma 

---

22 
2.13 B da ikki chiziq o’zaro utkir burchak hosil qilgan. Ularning tutashmasi 
ko’rsatilgan. 
Chizma 2.12 
Chizma 2.13 a
Chizma 2.13 b 
Tutashmalarni va jarishda asosiy yasash tutashma markazini topishga olib 
kelinadi va topilgan tutashma radiusi bo’yicha tutashma va jariladi. Chizma 2.14 da 
bir- biridan l masofada joylashgan DE parallel to’g’ri chiziqlar tutashmasi 
ko’rsatilgan. va Chizma 2.15 va chizma 2.16 da aylana va undan tashkarida 
joylashgan AB to’g’ri chiziq tutashmasi ko’rsatilgan.
Chizma 2.14.
Chizma 2.15 
Chizma 2.16
Chizma 2.17 

---

23 
Chizma 2.17. da radiusi R va markazi O nuqtada bo’lgan aylana bilan xuddi 
shunga uxshash, lekin radiusi R1 va markazi O
1
nuqtada aylanaga umumiy chiziqlar 
o’tkazilishi ko’rsatilgan. 
Chizma 2.18 a Radiusi R
1
va markazi O
1
nuqtada xamda radius R
2
va markazi 
O
2
nuqtada bo’lgan aylanalar R radius bilan tashqi tutashma bajarilsin. Chizma 2.18 b 
da radiuslari R1 va R
2
hamda markazlari O
1
va O
2
nuqtalarda joylashgan aylanalar R 
radius bilan ichki tutashtirilsin.
a) 
Chizma 2.18
b) 
 
2.7. Sirkul yordamida chiziladigan egri chiziqlar 
 
Chizma geometriyadan ma'lumki egri chiziqlar nuqtaning xarakat traektoriyasi 
deb qaraladi. Sirkul yordamida chiziladigan tekis egri chiziqlarning yasalishini ko’rib 
chikamiz. Oval kichik o’qining uzunligi SE berilgan shu o’q bo’yicha oval yasalishi 
Chizma 2.19 da ko’rsatilgan 
Chizma 2.19.
Chizma 2.20 
Oval katta o’qining uzunligi AB berilgan, shu bo’yicha oval yasalishi 
сhizmada 2.20 da ko’rsatilgan Berilgan AB to’g’ri chiziq kesmasi bo’yicha bir o’qli 
oval, ya'ni ovoid yasalishi Chizma 2.21 da ko’rsatilgan. 

---

24 
Chizma 2.21
Chizma 2.22