Buxoro muhandislik-texnologiya instituti «chizma geometriya va muhandislik grafikasi» kafedrasi

8.2. Kinematik sxemalar 
 
Buyumdagi detallarning o’zaro boglanishini va ularning bir - biriga nisbatan 
xarakatini ko’rsatuvchi sxemalar kinematik sxemalar deyiladi. Sxemada xama 
elementlar shartli grafik belgilar ko’rinishida chiziladi (8.1 jadval). 
8.1 jadval 

---

74 
Kinematik sxemalarda vallar, o’qlar, sterjenlar, shatunlar va sho’nga 
o’xshashlar yo’g’onligi S ga teng asosiy tutash chiziqlar bilan, tishli gildiraklar, 
chervyaklar, yuldo’zchalar, shkivlar, kulachoklar va shunga o’xshashlar yo’g’onligi 
S/2 ga teng bo’lgan tutash chiziqlar bilan tasvirlanadi.
Kinematik sxemada kinematik elementlarning asosiy xarakteristikalari va 
parametrlari, masalana, digatelning nomi, tipii, xarakteristikasi, tishli gildiraklarning 
tishlari soni va moduli, tasmali uzatmada yulduzchaning tishlari soni va qadami 
ko’rsatiladi va hokazo (8.2-8.3-chizmalar) 

---

75 
8.2 Chizma 
8.3 Chizma 
Kinematik sxemada vallar va o’qlar Rim rakamlari bilan, qolgan boshqa 
elementlar esa arab raqamlari bilan ko’rsatiladi. Raqamlar chetga chiqarish 
chiziqlarining tokchasiga 
qo'yiladi. Kinematik 
elementlarning 
paramertlari 
tokchaning ostida ko'rsatiladi (8.3-8.4- chizmalar). 8.2-chizmada tishli uzatmaning 
proektsiyasi (a) va fazoviy ko'rinishi (b) keltirilgan. 8.3- 8.4- chizmalarda tokarlik 
stanogining shpindelini xarakatga keltiruvchi kinematik sxema ko'rsatilgan. 

---

76 
8.4-Chizma 
Berilgan kinematik sxemani o'qishga ko’rishishda, avval sxemada tasvirlangan 
mexanizmning to’zilishi va ishlashini tushuntiruvchi yozuv tekstini diqqat bilan o'qib 
chiqish kerak. 
Kinematik sxemani o'qishni digatel tabiridan boshlash kerak (10.9-10.10- 
chizmalar). Kinematik zanjirning bo'ylamasiga nazar tashlab va sxemadagi grafik 
belgilarini jadvalda keltirilganlar bilan solishtirib, mexanizm tarkibiy qismlarining 
harakat uzatish usuli va uning vazifasi aniqlanadi.