Buxoro muhandislik-texnologiya instituti «chizma geometriya va muhandislik grafikasi» kafedrasi

5.3. Rezba li birikmalarni chizish. 
 
Rezbali birikmalarga: a) Boltli birikmalar b) Shpilkali birikmalar B) Vintli 
birikmalar, g) Trubalarning rezbali birikmalari kiradi. 
a) Boltli birikmalar. 
Boltli birikmalarni tasvirlashda bolt, gaykaVa shayva ning o’lchamlari Davlat 
standartlaridan olinadi. O’quv Chizmalarida Va ktni tejash maksadida bolt, gayka Va 
shayva ning o’lchamlari GOSTlardan olinmasdi. Ularga yakin bo’lgan bolt uzunligi 
Va diametri yordamida aniqlanishi mumkin. O’lchamlar chizmada ko’rsatilgan nisva 
tlar yordamida aniqlanadi. 5.34-Chizmada boltli birikma Chizmasi tasvirlangan 
o’lchamlar asosan rezba diametriga boglik holda aniqlanadi. Bolt uzunligi 
l=m+n+s+h+k formula yordamida aniqlaydi, unda m va n biriktirilayotgan detal 
qalinliklari S -shayva qalinligi H - bolt kallagi va landligi K - gaykadan chikib turgan 
bolt uchining uzunligi. Bolt uzunligi aniqlangandan keyin undagi rezba uzunligi l0 
aniqlanadi u taxminan 2d+2p ga tenglashtirilib olinishi mumkin. Rezba ning uchi 
diametri d1=d-2p, bunda r - rezba qadami

---

57 
5.34- Chizma 
b) Shpilkali birikmalar 
Yigish 
Chizmalarida 
shpilkali 
birikmalarni 
chizganda, 
xudi 
boltli 
birikmalardagidek, 
gayka 
va 
shayba 
o’lchamlarini chizmada keltirilgan 
formulalardan foydalanib topish mumkin.
Shpilkaning tovlab kiritiladigan uchi l, uzunliginidetal materialiga boglik 
ravishda tanlanadi. Shpilka uchun rezba li teshikni va jarish ketma-ketligi Va 
shpilkali birikmani yigish tartibi 5.35-Chizmada ko’rsatilgan. AB va l diametri d, 
cho’qurligi l2=l1+6p (r-rezba qadami) yoki qisqacha l2=l1+0,5d teshik partalanadi. 
Teshik uchidagi burchagi 1200 li konusirti bilan tugaydi. Detal teshigidagi rezba 
tashqi diametri d ga teng metrik yordamida kesiladi. Rezba cho’qurligi l3=l1+2p.
5.35-Chizma 
Rezbaning chegarasi teshik o’qiga perpendikulyar asosiy tutash chiziq 
yordamida tasvirlanadi.

---

58 
Shpilka A detalning rezbali teshigiga tovlab kiritiladi. Yuqoridan B detal 
o’rnatiladi. Uning teshigi shpilka diametridan ozgina kattarok bo’ladi. Shpilkaning 
bush uchiga shayba kirgiziladi va gayka yordamida maxkamlanadi.