Buxoro muhandislik- texnologiya instituti

Xaridorga ta’sir etuvchi omillar

Iste’molchi o’z xarid qarorini bir qator omillari ta’sirida qabul qiladi. Bozor qatnashchilari tomonidan boshqarilmaydigan bu omillarga madaniyat, ijtimoiy, shaxsiy tartibdagi, ruhiy omillar kiradi. Xaridorning xulqiga ta’sir qiluvchi omillarni o’rganamiz.

8.1-rasm. Xaridorga ta’sir etuvchi omillar
Madaniyat omillari:
Eng chuqur va katta ta’sir iste’molchi xulqiga madaniyat omillari tomonidan ko’rsatiladi.
Madaniyat. Madaniyat inson xulqi va ehtiyojlarini belgilaydigan asosiy omildir. Inson xulq hayoti davomida orttiriladigan va o’zgaradigan ko’rsatkich. Bola o’sib – ulg’aygan sari oila yoki jamiyatdagi qadriyatlar, o’zini tutish qoidalari, maqsadlarni singdirib boradi. Masalan, Amerikada o’sayotgan bo’lsa quyidagi qadriyatlar bilan to’qnashadi va tanishib boradi: muvaffaqiyatga erishish faollik, ishchanlik, oldinga maqsad sari intilish, yakkalik, erkinlik, kechki ulg’ayish. O’zbekistonda o’sib ulg’ayayotgan bola esa quyidagi qadriyatlar bilan to’qnashadi: yoshi kattalar va ota-onaga hurmat, oila manfaatlari, urf-odatlarga sodiqlik, qariyalar maslahati bilan ish tutish, e’tiqodning kuchliligi, moliyaviy mustaqillikka intilish, jamoaviylik, bo’ysunuvchanlik, yoshlikdan ulg’ayish.
Submadaniyat. Istalgan bir madaniyat o’zida bir qancha ichki madaniyatni aks ettiradi. Katta jamoalarda millati, diniy e’tiqodi, yashash xududi bo’yicha insonlar bir-biridan farqlanadi. SHu xususiyatlar bo’yicha birlashgan kishilar boshqalardan o’zgacha tarzda xarid qiladilar, iste’mol qiladilar, dam oladilar.
Ijtimoiy o’rni. Har bir jamiyatda turli sinflar mavjud. Sinflar – jamiyatdagi turg’un guruhlar bo’lib, ierarxiya zinapoyasi bo’yicha joylashadilar hamda o’xshash qadriyatlar, qiziqishlar va xulq bilan ajralib turadilar
Masalan, AQSHda 6 ta sinf mavjud:
juda yuqori sinf (1% kam) – badavlat oilalarning vorislari;
juda past sinf (20%) – ishchilar va yordam puliga yashovchilar.