Buxoro davlat universitetining

1) progressiv 
assimilyatsiya
da oldingi tovush o‘zidan keyingi tovushni o‘ziga 
o‘xshatadi: 
ot+da = otta
(yozilishi 
otda
), 
bilak+ga – bilakka
(yozilishi: 
bilakka
). 
2) regressiv assimilyatsiya
da keyingi tovush 
o‘zidan oldingi tovushni o‘ziga o‘xshatadi: 
ta
n
bur – ta
m
bur, 
yigit+cha = yigichcha, non+voy = novvoy, 
(yozilishi: 
tanbur, 
yigitcha, nonvoy
).
2. Dissimilyatsiya
da ikkita aynan yoki qisman o‘xshash 
tovushdan biri yoki har ikkalasi talaffuzda o‘zgarib, noo‘xshash 
tovushga aylanib qoladi. Masalan, 
zarur – zaril
(
zarur
so‘zi 
tarkibidagi ikkita bir xil 
r
undoshining biri talaffuzda 
l
ga aylangan). 
Yana qiyoslang: 
koridor>kalidor, devor>devol, nodon>lodon
, 
biror>biron
(yozilishi: 
koridor, devor, biror, nodon
). 
3. Metateza
so‘z tarkibidagi ayrim tovushlarning talaffuzda o‘rin 
almashuvidir. Masalan: 
daryo – dayro
(bunda 
r
va 
y
undoshlarining 
o‘zaro o‘rin almashuvi yuz bergan); 
ahvol – avhol
(hv-vh), 
aylanay – 

---

64 
aynalay
(ln-nl), 
tuproq-turpoq
(pr-rp); 
yog‘mir-yomg‘ir
(g‘m- mg‘ ); 
yozilishi: 
daryo, ahvol, aylanay, tuproq, yomg‘ir. 
Pozitsion o‘zgarishlar 
Tovushning so‘z tarkibidagi o‘rni (joylashish tarkibi) uning 
pozitsiyasini
tashkil qiladi. Tovush so‘zning turli o‘rinlarida kela 
oladi. Masalan, 
d
undoshi 
dono, dehqon, doston
so‘zlarining boshida; 
abadiy, aerodrom, badiiy, bayroqdor
so‘zlarining o‘rtasida; 
taqlid, 
obod
so‘zlarining esa oxirida kelgan. Shu so‘zlarni talaffuz 
qilganimizda, ularning ayrimlari (masalan, 
dono, dehqon, doston, 
abadiy, aerodrom, badiiy, bayroqdor...
) tarkibidagi 
d
undoshi hech 
qanday o‘zgarishga uchramaydi, ammo 
taqlid, obod
so‘zlari 
tarkibidagi bu undosh jarangsiz 
t
tarzida 
(taqlit, obot)
aytiladi. Demak, 
mazkur undoshning talaffuzda o‘zgarishi – jarangli tovushning 
jarangsizlanishi uning ma’lum bir pozitsiyada – so‘z oxirida kelishi 
bilan bog‘liq. 
Kosmonavt, kosmodrom, limonad, mikrofon, orkestr
so‘zlarining urg‘usiz bo‘g‘inida kelgan