Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti

Bir ma’noli so’zlar

•  1. So’zlar anglatadigan ma’nolariga ko’ra 2ga bo’linadi : a)bir ma’noli so’zlar (monosemantik so’zlar; gr.mono—bir ,semiya—ma’no);  b)ko’p ma’noli so’zlar (polesemantik so’zlar gr.poli—ko’p,semiya—ma’no) 
• 2. Aniq bir ma’noni ifodalash uchun qo’llanilgan so’zlar bir ma’noli so’zlar sanaladi.
•  3. Bir ma’noli so’zlar gap tashqarisida ham gap ichida ham faqat bitta ma’no ifoda etadi. M: men; sen; Toshkent;Mirzacho’l,cho’pon
•  4. Bir ma’noli so’zlar tilimazda kam sonni tashkil qiladi va ilmiy, kasb-hunarga doir atamalarni,shuningdek,yangi paydo bo’lgan so’zlarni o’z ichiga oladi.Yani so’zlar (neologizmlar)ham davr o’tishi bilan qo’shimcha ma’nolarni anglatadi. .

Ko’p ma’noli so’zlar

• 1. Nutq jarayonida ikki va undan ortiq ma’noda qo’llanuvchi so’zlarga ko’p ma’noli so’zlar deyiladi
•  2. Polisemiya yunoncha poli— ko’p, semia ma’no so’zlaridan olingan bo’lib , ko’p ma’noli demakdir Polisemiya monosemiyaga zidlanadi 
• 3. Ko’p ma’noli so’zlar gapdan tashqarida bir ma’noni gap ichida yana boshqa bir ma’noni bildiradi.
•  4. Ko’p ma’noli so’zlar konteksda ,ya’ni ma’lum bir gapning ichida faqat bitta ma’nosi bilan keladi.

6. Ko’p ma’noli so’zlarda ma’no qanchalik ko’p bo’lsa ham lekin u bir so’z hisoblanaveradi. Shuning uchun kop ma’noli so’zlargda ma’nolardan biri to’g’ri ma’no (yoki o’z ma’no) qolganlari esa ko’chma ma’no hisoblanib 
7. Ko’chma ma’nolar nutq tarkibida boshqa so’zlar bilan bog’langanda nomoyon bo’ladi,nutq tarkibidan ajratilganda esa to’gri ma’nosi asosiy ma’no bo’lib qoladi. M: tosh so’zi nutq qurshovidan ajratib olinsa,”qattiq jism” ma’nosini anglatadi . 
8. Demak, o’z va ko’chma ma’no birikib,ko’p ma’noli so’zni hosil qiladi. 
9. Ko’p ma’noli so’zlarning ma’nosini bilish va undan nutq jarayonida o’rinli foydalanish nutqning ta’sirchan, ifodali bo’lishiga yordam beradi.