Buxoro davlat universiteti utayeva feruza xolmamatovna

8-mavzu:O‘rta asrlarda Toshkent vohasi urbanizatsiyasi
Reja: 
8.1. Toshkent vohasida shahar madaniyatining shakllanib, 
shaharning qad ko‘tarishi 
8.2. Choch shahri yo‘llarining shakllanishi 
8.3. O‘rta asr shaharlari madaniyatining ravnaqi 
8.4. Toshkent XIV-XVI asrlarda
 
Tayanch so‘z va iboralar: 
Choch yoki Shosh,
 
Mingo‘rik, 
Shoshtepa, Chirchiq, Salor, Qorasuv, Binkat, Sebzor, Ko‘kcha, 
Beshyog‘och, Binkat, Kaykovus arig‘i, Choch,
 
Banokat, Tunkat
 
8.1.
Toshkent vohasida shahar madaniyatining shakllanib, 
shaharning qad ko‘tarishi
Toshkentning o‘zoq o‘tmishi va qad ko‘targan qadimgi Choch 
yoki Shosh viloyati haqida manbalarda xilma-xil tarzda uchraydi. 
Xitoy manbalarida “Je-She” va “Shi” toponimi xitoychada “tosh” 
ma’nosini anglatgan. Toshkentning turkiy nomi “tosh shahar”da ham 
o‘z aksini topgan. Bu nom sof ma’noda emasligi aniq, chunki 
shahar hech qachon toshdan barpo etilmaganligi manbalarda 
uchraydi. Bu ta’rif Choch aholisining dushmanlarga qarshi kurashda 
mardlik va matonatini aks etganligini ifodalaydi, degan fikrlar ham 
bor. Shaharning Avestoda himoya qilingan “qudratli turlar” 
mamlakatida vujudga kelganligi ta’kidlangan. Bu nom o‘zagida 
Chotqol-Qurama tog‘laridagi boylik-yarim qimmatbaho feruza 
toshiga ishora beib aytilgan. Xitoy matnlarida “Shi” atamasi “tosh”, 
“qimmatbaho tosh”ni anglatgan. Toshkentni “asl tosh”, ya’ni “feruza 
shahar” deb atalgan. 

---

126 
Hozirgi Toshkent vohasida qadimgi shahar madaniyatining 
vujudga kelib, bu o‘kada ilk katta-kichik shaharlarning barpo 
bo‘lishi tarixi yozma manbalardan ko‘ra, Toshkent teritoriyasida qad 
ko‘targan qadimgi shaharlarning xarobalari hisoblangan tepaliklar 
qa’rida to‘laroq va aniqroq saqlangan.
Toshkent vohasida shahar madaniyatining shakllanib, shaharning 
qad ko‘tarishi shu o‘lkada yashagan qadimgi chorvador va 
dehqonlarning ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayotidagi ulkan tarixiy 
jarayon bo‘lib, bu jarayon shubhasiz o‘lkaning o‘zlashtirilib, obod 
etilishi, ayniqsa, unda chorvachilik va dehqonchilik xo‘jaliklarining 
tashkil topishi hamda hunarmandchilik, ichki va tashqi savdoning 
rivojlanish tarixi bilan uzviy bog‘liqdir. Bu jarayonning tarixiy 
manzarasi nihoyatda keng bo‘lib, u yozma manbalarga nisbatan 
ko‘proq arxeologik tadqiqotlar vositasi bilan tiklanmoqda. Shuning 
uchun 
ham 
Toshkent 
hududida 
olib 
borilgan 
arxeologik 
tadqiqotlarning natijalari qadimgi va o‘rta asrlarga oid manbalardagi 
ma’lumotlarni to‘ldirib, ularga aniqlik kiritmoqda. Geografik jihatdan 
qulay, iqlimi mo‘tadil bo‘lgan Chirchiq va Ohangaron vodiylarida 
uzoq o‘tmishdayoq chorvachilik va dehqonchilik bilan shug‘ullangan 
aholi yashagan.
Arxeologik yodgorliklarning guvohlik berishicha, miloddan avvalgi 
II - ming yillikning oxiri va 1 - ming yillikning boshlarida 
ko‘chmanchi 
chorvador 
aholining 
o‘troqlashuvi 
kuchayib, 
dehqonchilik kengaya boshlagan. Hali sug‘orma dehqonchilik va 
irrigatsiya inshootlari qurish imkoniyati bo‘lmagan Toshkentning 
dastlabki dehqonlari, garchi daryoning asosiy oqimidan suv bog‘lab 
olishga qurbilari kelmagan bo‘lsa-da, lekin, daryo toshqinlari va 
adirlardan kelgan suvlardan hosil bo‘lgan irmoqlar bo‘yida, tabiiy 
zaxob yerlarda dehqonchilik qilganlar. Hozirgi Toshkentning