Buxoro davlat universiteti utayeva feruza xolmamatovna

8.3. O‘rta asr shaharlari madaniyatining ravnaqi 
M i n g o ‘ r i k t e p a
- qadimgi shahar (I - XII asrlar). Mahalliy 
aholi o‘rtasida Afrosiyob tepaligi nomi bilan ham mashhur bo‘lgan. 
Minora-qasr (to‘rtburchak arkka yondoshgan) va shahristonning 
tepalikka aylangan hududidan iborat. Toshkent temir yo‘l vokzali 
yaqinida, Salor kanali sohilida joylashgan, shahar xarobasi o‘rnida 
XIX asrda katta o‘rikzor bo‘lganligi uchun shunday atalgan. Hozirgi 
shahar qurilishi munosabati bilan yodgorlikning madaniy qatlami 
buzilib ketishi natijasida Mingo‘rikning bir qismigina saqlangan. 
1896 -yilda E.T.Smirnov, N.S.Likoshin tomonidan,1912-yilda 
A.I.Dobrosmislov, Turkiston arxeologiya havaskorlari to‘garagi 
a’zolari tomonidan Mingo‘rik arxeologik tadqiq qilingan. XX asrlar 
M.E.Masson tomonidan arxeologik ishlar olib borilgan. O‘zbekiston 
FA Tarix va arxeologiya instituti Yu.F.Buryakov, D.G.Zilper, 
O.V.Obelchenko tomonidan belgilangan hududlarda qazish ishlari 
o‘tkazilgan. 1968 -yilda Toshkent arxeologiya ekspeditsiyasi 
arxeologik ishlarni davom ettirgan. Bu arxeologik tekshirishlar 
natijasida shahriston 15 ga va ark 0,5 ga maydonlari, shahar 

---

132 
hayotining 3 asosiy bosqichi aniqlangan. Birinchi - bosqich I-IV 
asrlarga mansub bo‘lib, ichki turar joy jamlanmasini muhofaza 
qilgan uzun yo‘lakli, qo‘shqator qal’a devorlari qoldig‘i topilgan. 
Devor tashqarisida unga yondoshtirilib qurilgan to‘rtburchakli burj va 
mo‘lalar bo‘lib, ularning orasi 12 m ga teng bo‘lgan. Ikkinchi - 
bosqichda V-VI asrlar shahar tez sur’atda rivojlanib, aholi soni oshib 
borishi natijasida mustahkam ark va shahristonga, eng yirik shahar 
markaziga aylangan. VI asr oxirida shahar Chochning poytaxti 
bo‘lgan. III-IV asrlarda Mingo‘rik qo‘rg‘oni kengayib tashqi mudofa 
devoir ta’mirlangan. Arab manbalarida tilga olingan “Madinat ash-
Shosh” shu yodgorlikning aynan o‘zi deb hisoblanadi.
Uchinchi bosqich VII-VIII asrlar. Arab xalifaligining Chochga 
yurishi arafasida shaharning eng yuksalgan davri bo‘lgan. Barcha 
me’moriy qurilish uslublari kompleksi, ichki bezaklarda hashamatli 
devoriy tasvir va naqshlardan foydalanish, uy-ro‘zg‘or asbob 
uskunalari, idishlar Mingo‘rikning umumsug‘d madaniyati asosida 
Sug‘d, Farg‘ona va O‘rta Osiyoning boshqa joylari bilan mustahkam 
aloqada rivojlanganligidan dalolat beradi. Shu bilan birga shahar 
turmush tarzida ko‘chmanchi qabilalarning ta’siri katta bo‘lgan. Shahar 
qurilishi kengayib borgan sari qal’a devorlari torlik qilib, uning 
xarobalari ustiga shahriston uylariga nisbatan salobatli saroy-qasr 
jamlanmasi - Choch hukmdorlarining saroyi qurilgan. Saroyda supa va 
naqshinkor ustunli hashamatli xonalar va ibodatxonalardan tashqari 
qo‘shimcha xonalar (xo‘jalik ehtiyojlari uchun) ham bo‘lgan. Bu 
davrda Choch o‘lkasi Turk xoqonligiga tobe bo‘lgan. Manbalarda 
qayd qilinishicha, musiqa va raqs san’ati ayniqsa, yuksak pog‘onaga 
chiqqan.VIII asr boshlarida Choch poytaxti arab xalifaligi istilochilari 
tomonidan vayron qilinib, xarobaga aylantirilgan. X asrda 
Mingo‘rikning bir qismidagina hayot tiklangan va XIII asrgacha 
davom etgan. Markaz yangi shahar - Binkatga ko‘chirilgan. 
XIX asrning 70-80 -yillarida Toshkentning “Yangi shahr”i qad 
ko‘tarishda Mingo‘rik tepaligi bo‘zib uning tuprog‘idan xom g‘sht 
tayyorlanib, “Yangi shahr binolari qad ko‘targan.