Buxoro davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti kimyo kafedrasi

Ajralish reaksiyasi. Bir moddadan bir necha yangi modda hosil bo’ladi: 

                                        C=A+B+…..         

  Masalan:2H

2

O=2H

2

+O

2 

O’rin olish reaksiyasi. Bunday reaksiyalarda oddiy modda murakkab moddaning 

tarkibiy  qismi  o’rnini  oladi,  natijada  yangi  oddiy  va  murakkab  moddalar  hosil 

bo’ladi: 

                                        AB+C=AC+B 

 Masalan:Zn+2HCl=ZnCl

2

+H

2

 

Almashinish  reaksiyasi.Murakkab  moddalarning  tarkibiy  qismlari  o’zaro  o’rin 

almashadi:                  

                                       AB+CD=AD+BC 

 Masalan:   NaOH+HCl=NaCl+H

2

O  

  O’quvchilarga ba mavzu yanada tushinarli va esda qolarli bo’lishi uchun quydagi 

ko’rgazmadan foydalanish mumkin. 

Masalan:Birikish reaksiyasi. 

Kimyoviy reaksiyalar davomida issiqlik chiqishi yoki yutilishiga qarab ham 

ekzotermik va endotermik reaksiyalarni farqlash mumkin. 

---

 

50 

Issiqlik  ajralib  chiqishi  bilan  boradigan  reaksiyalar  ekzotermik  reaksiyalar 

deyiladi.  Masalan:  vodorod  va  xlor  gazlaridan  vodorod  xlorid  xosil  bo’lish 

reaksiyasi issiqlik chiqishi bilan boradi: 

 

                                              H

2

+Cl

2

= 2HCl  +Q 

Issiqlik  yutilishi  bilan  boradigan  reaksiyalar  endotermik  reaksiyalar 

deyiladi.  Masalan,  azot  va  kisloroddan  yuqori  tempraturada  azot  (II)  oksidning 

hosil bo’lish reaksiyasi:  

                                              N

2

+O

2 

= 2NO  -Q   

Ajralib chiqish yoki yutilgan issiqlik miqdori kimyoviy jarayonning  issiqlik 

effekti  deyiladi.  Reaksyaning  issiqlik  effekti  hosil  bo’layotgan  va  uzilyotgan 

bog’lar energiyasi farqi bilan aniqlanadi va kiloJoullarda (kJ) ifodalanadi. 

O’quvchilarga  mavzu  tushinarli  bo’lishi  uchun  ekzotermik  reaksiyalarga 

mos quyidagi ko`rgazmalar asosida tushintirish mumkin. [22]. 

 

               

    2-rasm. Issiqlik ajralib chiqishi bilan boradigan reaksiyalarga misol