Buxoro davlat universiteti pedagogika kafedrasi «umumiy pedagogika»

gimnaziya;umumta’lim maktablari va h. k. 
Deyarli 30 foiz bola 1-bosqichni tugatgandan keyin asosiy maktabga o’tadi. 9 yoki 
10  yillik  o’qish  tugatilgandan  keyin  kasbiy  tayyorgarlikka  o’tiladi  (va  18  yilga  qadar 
parallel ravishda bilim yurtida o’qiydi). 
Asosiy  maktabni  muvaffaqiyatli  tugatganlar  hunarmandchilik  va  sanoat 
korxonalarida turli kasbni egallashlari mumkin. 
Asosiy  maktab dasturi yilma-yil tahlil qillnganda o’qishga bo’lgan talab to’xtovsiz 
oshib borayotganligini  kuzatdik. Bu ayrim fanlardan dars o’tilganda hajmini oshirish va 
mazmunda  soddadan  murakkabga  borish  orqali  amalga  oshiriladi.  Ayrim  predmetlar 
bo’yicha  ijtimoiy  talablarga  muvofiq  ish  hajmi  qayta  taqsimlanadi.  Masalan,  maktabda 
hamma  xorijiy  til  (asosan  ingliz  tili)ni  o’rganadi,  mehnat  darsi  o’tiladi,  ta’limning 
tarbiyaviy  jihatlariga  ahamiyat  beriladi.  Bunda,  chet  tilini  o’rganayotganda  o’quv 
materialini «ilgor» va «taqsimlangan» metodlaridan foydalaniladi (masalan, 5-6 sinflarda 
til  har  kuni  o’rganiladi,  keyinchalik  chet  tillarining  birida  alohida  o’quv  predmetini 
o’qitish boshlanadi). 
Real bilim yurti asosiy maktab va yuqori bosqich maktabi o’rtasida turadi. Qoidaga 
ko’ra bu erda o’qish 6 yil davom etadi (5-sinfdan 10-sinfgacha) va to’la o’rta ma’lumot 
berish bilan tugallanadi. 
Bilim  yurtini  tugatuvchilar  maxsus  o’rta  o’quv  yurtiga  yoki  yuqori  bosqichdagi 
hunar-texnika  maktabiga  kirib  o’qish  huquqiga  ega  bo’ladi.  Iqtisodiyot  yoki  davlat 
xizmatida o’rtacha mansabni egallash uchun real bilim yurtini tugallash zarur. 

---

224 
 
Shuni  ham  ta’kidlash  kerakki,  ja’mi  o’quvchilarning  taxminan  30-35  foizi  o’rta 
ma’lumot darajasiga ega bo’ladilar. 
To’qqiz  yillik  gimnaziya  (o’qish  5-13  yillik)  Germaniyadagi  yuqori  bosqich, 
an’anaviy  maktab  hisoblanadi.  Ilgarigiday  alohida  predmetlarni  o’qitiladigan 
(matematika, fizika, til va boshqalar) gimnaziya hozir deyarli yo’q. Odatda gimnaziyada 
isloh qilingan yuqori bosqich (11-13 o’quv yili) mavjud bo’lib, bunda kurs tizimini oddiy 
sinf tizimi bilan almashtirilgan. Bu kurslar o’quvchilarni qiziqtiradigan predmetlar bilan 
mashgulot o’tkazishga imkon yaratish maqsadida kiritilgan. Bu ularni oliy o’quv yurtiga 
kirib o’qishlarini osonlashtiradi. 
Islohot  qilingan  yuqori  bosqich  gimnaziyasidan  tashqari  yana  maxsus  tipdagi, 
masalan, iqtisodii, politexnikaga oid va boshqa gimnaziyalar ham mavjud. 
Gimnaziyani  bitirganlik  to’grisidagi  etuklik  attestati  oliy  o’quv  yurtida  o’qish 
imkoniyatini  beradi.  Aytish  kerakki,  institutga  kirish  istagini  bildirganlar  soni  keskin 
ko’payib ketganligi munosabati bilan qabulga ma’lum cheklashlar kiritildi. 
Mutaxassislar  bilan  bo’lib  o’tgan  muloqotlar  shuni  ko’rsatdiki,  uch  bosqichli 
maktab  ta’limi  tizimi  keyingi  yillarda  ma’lum  darajada  tanqidga  uchramoqda.  Masalan, 
ko’pchilik  bolalarga  keyingi  o’qishi  uchun  ancha  erta  yo’nalish  berilishi  ma’lum 
noroziliklarni keltirib chiqarmoqda. Bu tanqidga qarshi dalillar ham yo’q emas, yo’nalish 
bosqichi  va  rivojlanishi  bo’yicha  bolalarni  7-o’quv  yilida  maktabni  to’gri  tanlashga 
tayyorlash kerak. Bu erda hamma narsa maktab ishlariga butun vosita, metod va mazmun 
eng  qulay  tanlovga  borib  taqaladi,  hozir  olimlar  va  tajribakorlar  masala  ustida  ish  olib 
bormoqdalar. 
Keyingi  bosqich  umumta’lim  maktablari  bo’lib,  unda  uch  tipdagi  maktab 
birlashtirilgan.  Bu  erda,  qoidaga  ko’ra  5-10  sinflardagi  bolalar  o’qiydilar:  ularning 
ayrimlarida  xuddi  gimnaziyadagiday  yuqori  bosqichlari  mavjud.  O’quvchilar  o’z 
qobiliyatlariga  qarab  yuqori  yoki  oddiy  kurslarda  o’qishlari  mumkin.  Bu  erda  o’quv 
rejasiga kasbiy ta’lim ham kirtilgan. 
Umumta’lim  maktablarini  tugallaganligi  to’g’risidagi  guvohnoma  (attestat)  federal 
erlar tomonidan tan olinadi. 
Maxsus maktablarda umumiy maktablarda o’qish imkoniyatiga ega bo’lmagan kar-
soqovlar, ko’zi ojizlar va boshqa jismoniy, aqliy nuqsoni bor bolalar va o’smirlar ta’lim 
oladilar. 
Germaniyada o’z vaqtida ta’lim ola olmagan katta yoshdagilar uchun bilim olishga 
imkoniyat  yaratib  qo’yilgan.  Kechki  gimnaziyada  sanoat,  qishloq  xo’jaligi,  maishiy 
xizmat  va  boshqalarda  ishlaydiganlar,  5-6  yil  davomida  o’quv  kursini  o’tganidan  keyin 
etuklik attestati olish uchun imtihon topshiradilar. Shunday yo’l bilan kechki maktablarda 
asosiy  maktab  yoki  real  bilim  yurtlarini  bitirganlik  to’g’risida  guvohnomaga  ega 
bo’lishlari  mumkin.  Germaniyada  maktab  ta’limi  tizimi  doim  rivojlanishda  va  o’quv 
yurtlarining  yangi  shakli  va  tiplari  izlanmoqda.  Bu  ayniqsa,  sobiq  GDRga  tegishlidir, 
ilgari  bu  erda  ta’lim  tizimi  davlatga  qarashli  va  majburiy  edi  (o’quv  dasturini 
g’oyaviylashtirish,  o’qituvchilarni  qayta  tayyorlash  asosida  2  va  4  bosqichli  maktabga 
o’tish imkoniyatlari izlanmoqda; rivojlanish  va tarbiya jarayoni, topshiriqni  kamaytirish 
va boshqalarga suyanib yangi mazmundagi maktab ta’limini joriy qilish va h. k.).