Buxoro davlat universiteti pedagogika kafedrasi «umumiy pedagogika»

berilmas"dan iborat edi. Bu jumla o’zida faollik, shijoat va fidoyilikni ifoda etgan.
58
 
Millatni ma’rifatli qilish, g’aflat uyqusidan ko’zini ochish, jaholatda qolib ketishga 
yo’l  ko’ymaslik,  zamon  va  dunyo  voqealari  bilan  tanishtirib  borish,  shular  asosida 
xalqning milliy mustaqilligiga erishish ma’rifatparvarlarning asosiy maqsadlaridan bo’lib 
                                                
56
 Қаранг: Маънавият юлдузлари. –Т.: Абдулла Қодирий номидаги халқ мероси нашриёти. –Т.: 1999, 321-бет 
57
 Бу ҳақда батафсил маълумот берилган: Ж.Йўлдошев С.Ҳасановнинг  “Жадид  тарбияшунослиги 
асослари”. Т.: “Ўқитувчи”, 1994, 5-86-бетлар. 
58
 Қаранг: Алимова Д. Фуқаронинг қалб китоби.// Ҳалқ сўзи, 2000 йил, 29 апрель. 

---

110 
 
hisoblanadi.  “Tariximizning  so’nggi  yuz  yildan  ortiqroq  davrida  xalqimizning  eng  katta 
armoni  bo’lib  qolgan  bugungi  istiqlol  kurtagi  dastlab  mana  shu  jadidlar  ko’ksida  nish 
urib etilgan edi. 
XX asr o’zbek maorifi va madaniyati, qolaversa, bugungi mustaqillik tafakkurimiz, 
ehtimolki,  shu  jadidlar  oldida  burchlidir.  "Usuli  jadid",  "usuli  savtiya"nomlari  bilan 
shuxrat  topgan  yangi  maktabni  Turkistonda  shular  tashkil  qilganlar.  Shular  birinchi 
bo’lib  zamonaviy  oliy  maktab  g’oyasini  ilgari  surdilar,  o’nlab  jamiyatlar,  shirkatlar 
uyushtirib,  ular  yordamida  qanchadan-kancha  yoshlarni  taraqqiy  qilgan  Evropa 
mamlakatlariga  o’qishga  yuborishga  muvaffaq  bo’ldilar.  O’zbek  teatrining  birinchi 
g’ishtini ko’ygan, nashru matbuotini boshlab bergan ham shulardir. 
Jadidlar  o’z  hisoblaridan  maktablar  ochib,  yosh  avlodni  istiqlolga  tayyorladilar, 
she’r  va  maqolalar,  sahna  asarlari  orqali  milliy  ongni  shakllantirishga,  milliy  g’urur  va 
iftixor tuyg’ularini singdirishga urindilar. 
XIX  asr  oxirlari  va  XX  asr  boshlarida  Turkistonda  vujudga  kelgan  jadidlik 
harakatlarining  tepasida  Maxmudxo’ja  Behbudiy,  Abdurauf  Fitrat,  Abdulhamid 
Cho’lpon,  Munavvar  qori  Abdurashidxonov,  Abdulla  Avloniy,  Abdulla  Qodiriy, 
Co’fizoda,  Xamza,    Sadriddin  Ayniy,  Tavallo  singari  xalqimizning  o’nlab  fidoiy 
farzandlari, shoiru adiblari, davlat va siyosat arboblari turgan edilar. 
Turkiston  jadidlarining  otasi  MAHMUDXUJA  BEHBUDIY  (1878-1919) 
Turkiston yoshlarini ilm ma’rifatli qilish to’g’risidagi g’oyalarni targ’ib qilganda, u ikki 
toifadagi  ma’lumotli  kishilarni  tayyorlashni  nazarda  tutadi:  bir  toifadagilar  —  diniy 
ma’lumotli kishilar bo’lib, ular millatning diniy murabbiylari sifatida islomning sofligini 
muhofaza  qilishlari  zarurligini,  ikkinchi  toifadagilar  esa  dunyovny  bilim  egalari  bo’lib, 
ular  ijtimoiy  hayotda  musulmonlar  manfaatlarini  himoya  qilishlari  kerakligi  to’g’risida 
shunday deb yozadi: «Bularning  (ya’ni o’sha joylarda o’qib kelganlarning  — mualliflar 
ta’kidi),  –  Misrdan  kelgani  olimi  dunyovi  zamona  bo’lib,  din  va  millatimizni  dunyo  va 
oxiratda  obod  bo’lishimizga  sabab  bo’ladilar.  Peterburgdagi  tibbiyot,  huquqiya, 
xikmiya,  olimiya  va  adliya  maktablarida  o’qiganlarimiz  tabib,  muallim,  ahli  huquq  va 
hokim bo’lib, davlat ishlariga va hukumat mansablariga aralashib, sizga naf etkurar. Bu 
ilmlardan  o’qib,  yuqorida  bayon  bo’lgan  podsholik  mansablariga  kirib,  din  va  millat, 
vatan  va  davlatga  xizmat  qilmoqni  shariat  aslo  man  qilmaydi».
59
  Behbudiyning  bu 
qarashlari,  ayniqsa  «Padarqush»  “Otasini  o’ldiruvchi”  pesasidagi  ziyolining  savodsiz 
boyga  o’g’lini  diniy  va  dunyoviy  ilmlardan  xabardor  qilish  borasidagi  quyidagi 
nasihatlarida ochiq-oydin ko’rinadi: