Buxoro davlat universiteti filologiya fakulteti

Muayyan va mavhum ot. Muayyan ot quyidagi LMTga ega: 

1. Modda nomi: [oltin], [kumush], [qum], [suv]. 

2. Shaxs tavsifi nomi: [yigit], [chol], [o‘zbek], [tojik], [cho‘loq], [kasal], [ota], 

[ona]. 

3. Buyum nomi: [qalam], [kitob], [cho‘mich], [kosa], [gilam], [sholcha]. 

4. O‗simlik nomi: [daraxt], [buta], [o‘t], [jiyda], [ildiz]. 

5. O‗rin-joy nomi: [qishloq], [shahar], [sahro], [adir]. 

---

 

35 

6. Miqdor nomi: [misqol], [tonna], [botmon], [chaqirim]. 

7. Tashkilot va muassasa nomlari: [maktab], [idora], [do‘kon], [bozor]. 

8. 

Vaqt-payt nomi: [kun], [fasl], [tong], [kecha

] . 

Bu  har  bir  LMT  o‗z  ichida  bir  necha  lug‗aviy-ma‘noviy  guruh  (LMG)  ga 

bo‗linib ketadi. Masalan, shaxs tavsifi nomi quyidagi LMGga ajraladi: 

1. Shaxsni yosh jihatdan tavsiflovchi LMG: [chol], [qari], [o‘smir], [o‘spirin]. 

2. Shaxsni  qarindoshlik  jihatdan  tavsiflovchi  LMG:  [opa],  [ona],  [singil], 

[egachi], [buvi].  

3. Shaxsni  kasb  jihatdan  tavsiflovchi  LMG:  [ishchi],  [dallol],  [dehqon], 

[suvchi], [mirob].  

4. Shaxsni  istiqomat  jihatdan  tavsiflovchi  LMG:  [qishloqi],  [toshkentlik], 

[shaharlik]. 

5. Shaxsni  tashqi  belgilari  jihatdan  tavsiflovchi  LMG:  [bukri],  [novcha], 

[pakana]. 

6. Shaxsni  ruhiy  holati  jihatdan  tavsiflovchi  LMG:  [jinni],  [ovsar],  [dovdir], 

[ezma]. 

7. Shaxsni  ijtimoiy  jihatdan  tavsiflovchi  LMG:  [boy],  [kambag‘al],  [xasis], 

[ziqna]. 

Boshqa  LMT  ham  shunday  LMGga  bo‗linadi.  Masalan,  «Hayvon  nomi» 

LMTsi LMG lari: «qoramol» LMG, «ot» LMG, «qo‗y» LMG, «echki» LMG, «it» 

LMG, «eshak» LMG, «tovuq» LMG va h.k

. [ 14 ]  

Muayyan ot LMG lari nisbatan barqaror va o‗ta keng, deyarli cheklanmagan va 

o‗zgaruvchan qurshovdan iborat. LMG markazidagi leksemalar o‗zaro giponimik, 

partonimik,  graduonimik,  funksionimik,  ierarxionimik  munosabatlarda  yashaydi. 

Masalan,  [daraxt]  leksemasi  quyidagi  jins-tur  munosabati:  [qayin],  [tol],  [o‘rik], 

[terak],  [majnuntol],  [archa].  Funktsionimik  asosda  tuzilgan  LMG  ancha  oz: 

[qalam], [ruchka]. 

 Ot  morfologik  o„zgaruvchi  so„z  sifatida  o‗ziga  xos  morfologik 

paradigmalarga  ega.  Son  va  subyektiv  baho  shakllari  otning  asosiy  tasniflovchi 

grammatik shakllari hisoblanadi. 

---

 

36 

Ot  turkumida  sintaktik  kategoriyalar  keng  qo‗llanishga  ega.  Xususan,  КК  va 

EК voqelanishi uchun bu turkumda cheklanmagan imkoniyat mavjud. Ammo unda 

kesimlik kategoriyasining voqelanishi nisbatan chegaralangan.