Buxoro davlat universiteti biologiya kafedrasi embriologiya va gistologiya

 
15-MASHG‘ULOT 
Sut emizuvchi hayvonlarning yordamchi organlari. Yo‘ldosh 
 
Mashg‘ulotning  maqsadi:  Sut    emizuvchi  hayvonlar  embrionining 
yordamchi organlarini o‗rganish. Ularning provizor yoki yordamchi organlar bilan 
tanishish. 
Kerakli  jihozlar:  mikroskoplar,  yoritgich  chiroqlar,  tayyor  gistologik 
preparatlar jamlanmasi, amaliyot darsi uchun uslubiy qo‗llanmalar, amaliyot darsi 
uchun daftarlar, oddiy qalamlar va ruchkalar. 
  Tuxum  qo‗yuvchilar  (exidna  va  o‗rdakburun)  dan  boshqa  sut  emizuvchilar 
tirik  tug‗adi.  Homilaning  ona  organizmi  hisobiga  ozilanishi  vaqtida  embriondagi 
barcha  moddalar  almashinuvi  har  doim  ikkita  manbadan:  bachadon  shilimshiq 
qobig‗idan va xorion vorsinkalaridan hosil bo‗luvchi maxsus organ-yo‗ldosh yoki 
bola o‗rni orqali sodir bo‗ladi. 
  Har xil sut emizuvchilarning yo‗ldoshlari o‗z tuzilishiga ko‗ra turlichadir: 
1.Epitelioxorial yoki yarim planseta 
2.Desmoxorial yoki biriktiruvchi to‗qima yo‗ldosh 
3.Vazoxorial yoki endotelioxorial yo‗ldosh  
4.Gemoxorial yo‗ldosh (40- rasm). 
Epitelioxorial  yoki  yarim  yo‗ldoshni  chala  deb  atash  mumkin.  Bunday 
yo‗ldoshda  vorsinka  o‗simtalari  yaxshi  rivojlanmaydi  va  faqat  do‗ngchasimon 
bo‗lib  bachadonning  shilimshiqqavatiga  botib  kiradi.  Embrionning  tug‗ilish 
paytida  vorsinkalar  bachadon  shilimshiqqavati  zararlanmasligiga  yordam  beradi. 
Bunday  yo‗ldosh  qopchiqlilarda,  cho‗chqa,  tuya,  ot,  limur  va  kitsimonlarda 
uchraydi.  Ularning  dastlabki  organlari  juda  katta  bo‗ladi.  Ularning  embrionlari 
kam rivojlangan bo‗lib, kattaligi 1-2 sm bo‗lganda tug‗iladi. Bachadonda esa faqat 
12-39  kun  rivojlanadi  (apossum,  kenguru).  Undan  keyin  embrion  qopchiqda 
rivojlanishni  davom  ettiradi.  Oziqlanishi  esa  emchak  orqali  bo‗lib,  onaning  o‗zi 
kerakli  vaqtda  sutni  embrionning  og‗ziga  chiqaradi.  Embrion  emchakka  uzilmay 

---

yopishganligi  uchun  ona  suti  bezi  bilan  embrionning  ichagi  uzluksiz  aloqada 
bo‗ladi. 
  Desmoxorial 
yoki 
biriktiruvchi 
to‗qimali  yo‗ldosh  epitelioxorial 
yo‗ldoshdan  vorsinkalarning  ko‗pligi  bilan  farq  qiladi.  Lekin  vorsinkalar 
tarmoqlangan  bo‗lmaydi  va  ularning  oldida  joylashgan  shilimshiq  qavatning 
epiteliy to‗qimasi buziladi. Natijada vorsinkalar bachadonning shilimshiq qavatiga 
o‗tadi. 
  Bunday  yo‗ldoshga  ega  bo‗lgan  embrionning  dastlabki  organlari  aynisa 
allantois va xorion juda katta bo‗ladi. Embrion bilan ona to‗qimasining aloqa qismi 
bachadonni qar xil qismiga joylashgan.