Buxoro davlat universiteti biologiya kafedrasi embriologiya va gistologiya

2-rasm. Sut emizuvchilar tuxum hujayrasi 
1-yadro,  2-donachali  endoplazmatik  to‗r,  3-sitoplazma,  4-mitoxondriya,  5-  Golji  kompleksi,  6-
sariqlik  donalari,  7-kortikal  granulalar,  8-mikrovorsinkalar,  9-tiniqqism,  10-folikulyar 
epitelisitlar 
Tuxum hujayralarida maxsus tuxum qobiqlarining bo‗lishi ularning xarakterli 
xususiyatidir. Tuxum qobiqlari tuxumning, aynisa uning o‗lchami katta bo‗lganda, 
shakli  va  tuzilishining  o‗zgartirmay  saqlashga  imkoniyat  tug‗diradi.  Qobiqlar 
tuxumni  qurib  qolishdan  saqlaydi,  bu  esa  uning  quriqlikda  ham  rivojlanishida 
tashqi muhitning mexanik va boshqa ko‗pgina ta‘sirlardan saqlanishida ahamiyatga 
ega. Har xil hayvonlarning tuxum qobiqlari g‗oyat turli-tumanligi bilan farqqiladi. 
Ular uch xilbo‗ladi: birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi. 
Birlamchi  qobiqlar  tuxumning  yuza,  zich  qatlamidan  iborat  bo‗lib,  uni 
tuxumning  o‗zi  hosil  qiladi.  Bu  juda  yupqa  qobiq  bo‗lib,  oositning  plazmatik 
membranasi bilan bevosita kontaktda bo‗ladi. Lekin u qalin va mustakam bo‗lishi 
ham mumkin. Ko‗pincha birlamchi qobiqni sariqlik yoki vitellin (lotincha Vitellus-
sariqlik)  qobig‗I  ham  debataladi.  Birlamchi  qobiq  odatda  urug‗lanishga  qadar, 
tuxumning  rivojlanishi  paytida  hosil  bo‗ladi.  Tuxumga  spermatozoid  kirgandan 

---

keyin sariqlik qobig‗i tuxum yuzasidan ajraladi va osongina bilinib oladi. 
Ikkilamchi  qobiqlar  yoki  xorionni  tuxumni  oziqlantiruvchi  hujayralar  ishlab 
chiaradi. Bunga hasharotlar tuxumlaridagi zich qobiq misol bo‗la oladi. Ko‗pchilik 
hayvon tuxumlarini birlamchi va ikkilamchi qobiqlarida bir yoki bir necha teshik-
mikropile bor bo‗lib, ular orqali spermatozoidlar o‗tadi. 
  Uchlamchi  qobiqlar  -  o‗zining  tuzilishi,  ximiyaviy  tarkibi  va  ahamiyatiga 
ko‗ra turli tuman bo‗ladi. Ular tuxum uchun mustakam  himoyachi bo‗lib, ulardan 
ba‘zilari rivojlanayotgan embrion uchun oziq ham bo‗la oladi. Ular tuxum yo‗lidan 
o‗tayotgan  vaqtda  hosil  bo‗ladi  demak,  ularni  jinsiy  yo‗llardagi  bezlar  ajratib 
chiqargan mahsulotlar deb qarash mumkin. Bu qobiqga qushlar tuxumining oqsilli 
po‗chog‗i, amfibiya tuxumlarining studenli qobig‗I misol bo‗ladi.