|
2. Geoaxborot tizimlari va texnologiyalari (GIS)
Geoaxborot tizimlari va texnologiyalari (GATT-GIS) yoki GIS- texnologiiyalar o’zida kompyuterli kartografiya va ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlarini mujassamlantiradi. GIS-texnologiyasi asosida ko’p qatlamli elektron karta yotadi (qatlam- zamonaviy rasm tahrirlagichlarning asosiy tushunchalaridan biri). Elektron kartaning tayanch qatlamida territoriyaning geografiyasi tasvirlangan, keyingi har bir qatlamda terrritoriyaning biror xususiyati (foydali qazilmalar, siyosiy-territorial bo’linishi, qishloq xo’jalik ekinlari, qurilish ishlari ...) tasvirlangan. Shunday qilib GIS-texnologiya joyning maxsus geografik, tabiiy, siyosiy va h.k. larini o’z ichida saqlaydigan maxsus axborotlar to’plamidan iborat ekan. Misol uchun, GoogleEarthWin.exe dasturi shunday dastur hisoblanadi.
GIS-texnologiya territoriya bo’yicha taqsimlangan axborot ishlatiladigan va taqdimot qilinadigan har bir sohada zarur. GIS-texnologiyadan foydalanuvchilar sifatida er bilan bog’liq har qanday tashkilot: neft-gaz tashkilotlari, ekologik xizmatlar, kommunal-qurilish tashkilotlari, savdo-sodiq tashkilotlari, banklar va h.k.lar bo’lishi mumkin. Har qanday GIS asosida erning biror qismi, kontinent, davlat, shahar, ko’cha haqidagi har xil ma’lumotlar yotadi
MB da axborot GISning qatlamlaridagi axborotlarnig to’plami sifatida tashkil etiladi. Asosiy jadvallardan biri joyning geografik kartasidan iborat. Unga qatlamlardagi ob’ektlar haqidagi ma’lumotlar qo’shilib boadi. Ular territoriyadagi neft, gaz, vodoprovod, sanoat ob’ektlari, er uchastkalari, ekin maydonlari, maydonlardagi tuproq xarakteristikalari, va h.k. lar to’g’risidagi axborotlardan iborat bo’ladi.
Qatlamlarni birn-ketin, ustma-ust joylashtirish natijasida ular orasidagi bog’lanishlar o’rnatilib boradi.
Odatda, axborot vektor-grafikali tasvir ko’rinishda bo’ladi va saqlanadigan axborot va amalllar hajmini kamaytirish imkoniyatini beradi. Grafik axborot bilan birga matnli, jadvalli, hisoblanadigane axborot ham birga keladi. Hisoblanadigan axborot GIS dan foydalanish jarayonida, hisobot tayyorlash jarayonida paydo bo’ladi.
Ko’pgina GIS lar analitik funkstiyalarga ega bo’lib, krtogragrafik axborotlarga tayanib, jarayonlarni modellashtirish imkoniyatlariga ham ega.
GIS ning yadrosini shartli ravishda 2 ga bo’lish mumkin: MBBT va grafik tasvirlarni boshqarish tizimi. MBBT sifatida SQL-serverlar ishlatiladi.
GIS-texnologiyaning tipik sxemasi quyidagidan iborat:
Ma’lumotlarni tayyorlash va dastlabki ishlov berish;
Ma’lumotlarni kiritish va joylashtirish;
Ma’lumotlarni boshqarish;
Ma’lumotlarga ishlov berish va ularning tahlili;
Natijaviy mahsulotni yaratish.
GIS-texnologiya ning komponentalarining funkstional vazifalari quyidagilardan iborat:
Ma’lumotlarni tayyorlash va dastlabki ishlov berish –boshlang’ich kartalarni tanlash va ishlov berish bilan bog’liq ishlar, qattiq va yumshoq asosga ega materiallar, masofadan olingan rasmlar, dala eksperimentlari natijalari , matn va jadval ma’lumotlar, arxiv materiallari .
Ma’lumotlarni kiritish va joylashtirish- oldingi etapdagi ma’lumotlarni kompyuter xotirasiga, ma’lumotlar bazasiga joylashtirish.
Ma’lumotlarni boshqarish-ma’lumotlarni kompyuter xotirasiga optimal joylashtirish va ularga kirishni effektiv tashkil etishni ko’zda tutadi.
Ma’lumotlarga ishlov berish va ularning tahlili –tekshirilayotgan ob’ekt uchun uni boshqarish, tadqiq qilish uchun, bashorat qilish uchun yangi ma’lumot yaratish.
Natijaviy mahsulotni yaratish.-foydalanuvchilar uchun kartalar, grafiklar, tasvirlar, statistik ma’lumotlar tayyorlash.
Undan tashqari kartografik ob’ekt atributiv axborotni ham o’zida saqlaydi. Atributiv axborot kartalarda tasvirlanmaydigan, geometrik ob’ektni xususiyatlarini aniqlaydigan axborotlardan iborat. Masalan, ko’p qavvatli uyning kvartralari, ulardagi odamlar soni va ular haqidagi har xil axborotlardan iborat bo’ladi. Ko’pgina GIS –texnologiyalar geometrik (kartografik) va atributiv axborotlardan iborat MB da axborot saqlashadi.
Kartografik axborot nuqtalar, egri chiziqlar, sirtlar, hajmlar bilan belgilanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
