Buxoro davlat universiteti abdullaev a. J, Qayimova z. A, Boltaev sh. Sh, Narzieva d. M

 
Bank  passivlarini  ikkita 
katta guruxga bo`lib o`rganadi:
1
 
 Bank  o`z  kapitali  va  unga  tenglashtirilgan  moddalarni  tashkil 
etish bilan bog’liq operatsiyalar; 
 Jalb qilingan mablag’lar, depozit va nodepozit operatsiyalar. 
Tijorat  banklarning    o`z  mablag’lari  tarkibiga  ularni  passiv 
operatsiyalari orqali quyidagilar kiritilgan:  
1)  Aktsiyadorlik kapitali (Oddiy, Imtiyozli) 
2)  Qo`shimcha kapital, 
3)  Zaxira kapitali (Zaxiralar va maxsus fondlar, deval’vatsiya) 
4)  Taqsimlanmagan foyda  
5)  Qayta baxolash ortiqchasidan iborat. 
YUqorida  aytib  o`tganimizdek,  o`z  mablag’lari  ustav  kapital, 
rezerv  kapital,  maxsus  fondlar,  o`tgan  yillardagi  taqsimlanmagan 
foydalar, rezervlar, qayta baxolash natijalaridan iborat. 
SHundan, tijorat banklar ustav kapitali ular tomonidan chiqargan 
aktsiyalarning  nominal  qiymatiga  teng  bo`lib,  bankning  boshlangich 
ish  faoliyatida    bank  faoliyatini  yuritishi  uchun  kerakli  darajada 
mablag’ga  ega  bo`lish  maqsadida  o`zi  uchun  etarli  bo`lgan  miqdorda 
joylashtiriladi. 
SHuningdek, 
rivojlangan 
mamlakatlarda 
fond 
bozorlariga  joylashtirilgan aktsiyalarning nominalidan yuqori bo`lgan 
bozor  narxlari  qo`shimcha  ravishda  nominalidan  ortiqcha  qismi 
qo`shimcha kapitalda xisobga olinadi. 
Mamlakatimiz 
tijorat 
banklarining 
passiv 
operatsiyalarini 
tarkibida  ularni  depozit  mablag’larini  shakllantirish  manbasi    tijorat 
banklarini aktiv operatsiyalarini tashkil etishda muhim va hal qiluvchi 
o`ringa  ega.  CHunki  passiv  operatsiyalarni  ichida  ularning  depozit 
mablag’lari  tijorat  banklari  o`z  aktivlarini  oshirish  hisobiga  o`z 
likvidliligi va  rentabelligini oshirish imkoniga ega bo`ladi. 
Depozit  operatsiyalar  –  banklarning  depozitorlar  bilan  tuzgan 
shartnomalari asosida depozit maqsadlariga ko`ra muayyan muddatga 
jalb etish hamda saqlashga doir operatsiyalardir.  
Pul  qo`yuvchilar  toifasidan  kelib  chiqqan  holda,  depozitlar 
quyidagilarga bo`linadi: 
1.
 
yuridik shaxslar (korxonalar, tashkilotlar); 
2.
 
jismoniy shaxslar; 
                                                           
1
 Усоскин В.М, Современный коммерческий банк, 1994 йил, 91 бет 
 

---

283 
 
Mablag’larni  olish  shakliga  ko`ra  depozitlar  quyidagilarga 
bo`linadi: 
3.
 
muddatli depozit mablag’lar; 
4.
 
talab qilib olingunga qadar depozit mablag’lar; 
5.
 
aholining jamg’arma qo`yilmalari. 
O`z  navbatida  bu  guruhlarning  har  biri  turli  belgilariga  qarab 
tasniflanadi.  Muddatli  depozit  mablag’lar  ularning  muddatidan  kelib 
chiqib tasniflanadi; 
6.
 
3 oy muddatgacha depozitlar; 
7.
 
3 oydan 6 oygacha depozitlar; 
8.
 
6 oydan 9 oygacha depozitlar; 
9.
 
9 oydan 12 oygacha depozitlar; 
10.
 
12 oydan yuqori bo`lgan depozit mablag’lar. 
Muddatli  depozitlar    bu  banklar  tomonidan  ma`lum  muddatga 
jalb  qilinadigan  depozitlardir.  Bu  turdagi  depozitlarlar  qo`yilgan 
muddatda  o`zgarmas  bo`lishi  lozim  va  ular  joriy  to`lovlar  uchun 
ishlatilmaydi.