Buxoro davlat universiteti abdullaev a. J, Qayimova z. A, Boltaev sh. Sh, Narzieva d. M

17.2. Tijorat banklarining passiv operatsiyalari. Tijorat banklari 
passivlarining barqarorligi.  
Passiv  operatsiyalar  bu  bank  resurslarini  shakllantirilishi  bilan 
bog’lik  operatsiyalardir.  Passiv  operatsiyalar  aylanmadagi  bo`lgan,  
yangi  resurslar  jalb  qilish  (orqali)  natijasida  banklarning  aktiv 
operatsiyalarini  amalga oshirishga imkoniyat yaratiladi.  
Tijorat bank faoliyatini tashkil qilishning ilk bosqichi, ular passiv 
operatsiyalarini amalga oshirish hisobiga resurclarini shakllantirishdan 
iborat.  Tijorat  banki  mustaqil  faoliyat  yurituvchi  sub`ekt  sifatida  o`z 
faoliyatini boshlashi uchun zarur bo`lgan talablardan biri, bu bankning 
talab  darajasidagi  o`z  potentsiallariga  ega  bo`lishidir.  SHu  bois 
banklar  faoliyatini  olib  borish  avvalo  etarli  miqdordagi  bank 
resurslarining  mavjud  bo`lishini  taqozo  etadi.  Har  qanday  tijorat 
banklarning  passiv  operatsiyalarining  samarali  boshqarib    borilishi 
bank  resurslarining  mukammal  tashkil  qilinishi  va  tejamli 
ishlatilishiga  zamin  yaratadi.  Hosil  qilingan  resurslar  tijorat 
banklarning tijorat va xo`jalik faoliyatini ta`minlash uchun ishlatiladi.  
Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  tijorat  banklarining  passiv 
operatsiyalari,  uning  tarkibi  va  hajmini  oshirishda  uni  samarali 
boshqarish  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Tijorat  banklarining  resurs 
bazasini  shakllantirish  nafaqat  yangi  mijozlarni  jalb  etish,  balki 
resurslar  manbalari  to`zilmasini  doimiy  ravishda  o`zgartirib  turishni 
ham  o`z  ichiga  olgan  holda,  bank  aktivlari  va  passivlaridan  oqilona 
foydalanishning tarkibiy qismi hisoblanadi. 
Tijorat 
bank 
passivlaridan 
samarali 
foydalanish 
passiv 
operatsiyalarini  asosini  tashkil  qiluvchi,  xususan,  kapitalini  oshirish, 
depozit  siyosatining  oqilona  yuritish,  asosiy  strategik  va  taktik 
yo`nalishlarini belgilashdan iborat bo`ladi. 
Tijorat  bank  resurslari  bizga  ma`lumki  passiv  operatsiyalarni 
natijasida shakllanadi. Bankning passiv operatsiyalari  – bankning o`z 
va  jalb  qilingan  mablag’larini  ustida  amalga  oshirilgan  amaliyotlarda 
yuzaga  keladi.  Moliyakredit  lug’atlarda  berilishicha,  banklarning 
passiv  operatsiyalari  bu  –  «Banklar  kredit  va  boshqa  aktiv 

---

281 
 
amaliyotlarni 
bajarish 
uchun 
o`z 
resurslarini 
shakllantirish 
operatsiyalari»
1
 dir. 
Xalqaro  bank  amaliyotida  passiv  operatsiyalarning  quyidagi 
to`rtta shaklidan keng foydalaniladi: 
а)
 
banklarning  foydasidan  fondlarni  shakllantirish  va  ularni 
ko`paytirishga ajratmalar; 
б)
 
depozit operatsiyalar; 
в)
 
yuridik shaxslardan olingan kredit resurslar; 
г)
 
 qimmatli  qog’ozlar,  pul  biletlar  va  tangalarni  muomalaga 
chiqarish (emissiya). 
д)
 
Tijorat banklarining passiv operatsiyalari deganda, ularni resurs 
bazasini shakllantirish bilan bog’liq  operatsiyalari tushuniladi.