Buxoro davlat universiteti a. N. Murtazoyev texnik mexanika

Aylanma juftlikda ishqalanish momenti.
Oliy kinematik juftlikda ishqalanish dumalab ishqalanish ko’rinishida namoyon bo’ladi. (12.3-rasm)
Oliy kinematik juftlik tekis mexanizmda ikkita nisbiy xarakterga imkon beradi: 1 va 2 bir-biriga nisbatan sirpanishlari va dumalanishlari mumkin. Shu sababli oliy kinematik juftlikdagi ishqalanish ham ikki xil sirpanib ishqalanish va dumalab ishqalanish ko’rinishida namoyon bo’ladi. Dumalab ishqalanishning M_Д tormozlovchi ta’siri ko’p hollarda juda kam bo’ladi, shu sababli uni bundan buyon hisobga olmaymiz. Dumalash padshipniklarini hisoblashda og’ir buyumlarning g’altaklar va rolganlarning harakatlanishini tadqiq etishda va shunga o’xshash boshqa masalalarda dumalab ishqalanishni e’tiborga olmaslik mumkin emas, albatta. Biroq bunday masalalar maxsus hisoblash sohasida mansub bo’lganligidan o’quv fani doirasidan chetga chiqadi.
Sirpanib ishqalanish oliy kinematik juftliklarda ham quyi kinematik juftliklardagi kabi namoyon bo’ladi: bo’gin 1 dan bo’gin 2 ga qo’yiluvchi φ₁₂ normaldan ishqalanish burchagi φ₄ chalik og’adi va nisbiy tezlik vektori bilan φ₁₂90⁰ + φ₄li burchak hosil qiladi.
Burchak tenglamaga asosan hisoblanadi. Urinma tashkil etuvchi F_N12 nisbiy tezlikka qarama-qarshi yo’nalgan bo’ladi. Ishqalanishning tormozlovchi ta’siri ana shunday namoyon bo’ladi. O’zaro ta’sir kuchlar uning moduli no’ma’lum bo’ladi va kuchga hisoblash yo’li bilan aniqlanadi.
Agar oliy juftliklardagi nisbiy harakat faqat bitta sof dumalashning o’zidan iborat bo’lsa, u holda ishqalanish kuchi nolga teng bo’lishi mutlaqo shart emas. Bu holatdagi u tinch holatdagi ishqalanish kuchi bo’ladi.
Mashina va mexanizmlardan foydalanish jarayonida uning kinematik juftliklarining elementlari yeyiladi. Yeyilish oqibatida detallar mustahkamligi, mexanizm aniqligi kamayadi, podshipniklarga tushadigan kuch shovqinsiz ortadi. Kuchli yeyilish ko’pincha mexanizmning ishga yaroqsiz bo’lib qolishiga va hatto detallarning sinishiga sabab bo’ladi. Shuning uchun yeyilish qiymatini aniq hisoblash muhim ahamiyatga ega.