Buxoro davlat tibbiyot instituti kurbanova gulnoz negmatovna kasbiy pedagogika

Mavzuni takrorlash va mustahkamlash uchun savollar hamda 
topshiriqlar: 
1.
 
Motivlashtirish nima?
 
2.
 
Qiziqish haqida tushuncha bering.
 
3.
 
G.Rozenfelьd  o‘quv  motivlariga  ko‘ra  ta’limning  qaysi  turlarini 
ajratib ko‘rsatadi?
 
4.
 
Motivlashtirishning  ruhiy  va  tashkiliy  iqtisodiy  yo‘nalishdagi  turli 
nazariyalarini qaysi guruhga bo‘lish mumkin?
 
 
18-MAVZU: KASBIY TA’LIMDA PEDAGOGIK BOSHQARUV 
Tayanch tushunchalar
: boshqaruv, rahbar, rahbarlik, jamoa, pedagogik 
jamoa, boshqaruv metodlari.
 

---

180 
 
18.1.  O‘rta  maxsus  kasb-hunar  ta’limi  muassasalarini  boshqarishning 
umumiy va ilmiy asoslari 
Boshqarish  faqat  ishlab  chiqarishgagina  xos  bo’lganja  rayon  emas.  Balki 
ijtimoiy  sohalar,  shuningdek,  ta’lim  tizimida  ham  boshqarishning  to’g’ri  tashkil 
etilishi  juda  muhim.  Hozirgi  paytda  yagona  pedagogik  jarayonni  boshqarishga 
ilmiy yondashish harakati kuchaydi. Bu esa intellektual salohiyati yuqori kadrlarni 
shakllantirish  uchun  o’ta  muhim  hisoblanadi.  Avvalo,  boshqarishning  ijtimoiy 
mohiyatini anglab olaylik. Boshqarish ma’lum birob’ektga tashkiliy, rcjali, tizimli 
ta’sir ko’rsatish demakdir. 
Ta’lim muassasasining pedagogik faoliyatini boshqarish deb esa pedagogik 
jarayonini  rejalashtirish,  tashkil  etish,  rag’batlantirish, natijalarni  nazorat  va  tahlil 
qilishga aytiladi. 
Bugungi kunda pedagogika faniga ta’lim muassasalarini boshqarish bo’yicha 
yangidan-yangi  tushunchalar  kirib  kelyapti,  ularning  mohiyati  avvalgilardan  ham 
teranroqdir.  Masalan,  «ta’sir  etish»  tushunchasining  o’rniga  «o’zaro  harakat», 
«hamkorlik», «refleksiv boshqarish» kabi tushunchalar qo’llanilmoqda. 
Ta’lim  muassasalarini  boshqarish  nazariyasi  ta’lim  muassasalarining 
menejmenti  nazariyasi  bilan  boyitildi.  Menejment  nazariyasi  xodimlatga  nisbatan 
ishonch,  ularning  unumli  mehnat  qilishlari  uchun  sharoit  yaratish  hamda  o’zaro 
hurmat bilan tavsiflanadi. 
Xo’sh,  «menejment»  va  «menejer»  atamalarining  asl  mohiyati  nimani 
anglatadi? 
Biz  ushbu  tushunchalarning  mohiyati,  ta’lim  muassasasida  davlat-  jamoat 
boshqaruvining 
pedagogik-psixologik 
asoslarini 
tushunishimizda 
ushbu 
yo’nalishda  tadqiqot  olib  boigan  pedagog  R.Ahliddinovning  qarashlari  alohida 
diqqatga sazovor. 
«Menejment» va «menejer» atamalari hozirgi talqinda korxona va muassasa 
egalari  o’z  mulklari  va  xodimlarni  o’zlari  boshqarganlaridan  ko’ra  tanlangan 
yo’nalish bo’yicha maxsus tayyorgarlikdan o’tgan mutaxassislarni jalb etish afzal 

---

181 
 
ekanligini  tushunib  etganlaridan  so’ng  paydo  bo’ldi.  Bugungi  kunda  menejer 
rivojlangan demokratik mamlakatlarda nufuzli kasblardan biri hisoblanadi. 
Menejment  deganda.  odatda  rahbarlik  lavozimiga  rasman  tayinlangan 
shaxslaming ishigina tushuniladi. Boshqarishga, shuningdek, murabbiylik ishi ham 
taalluqli 
hisoblanadi. 
Menejment 
(voki 
boshqarish) 
mavjud 
minimal 
imkoniyatlardan  maksimal  natijalarga  erishishmaqsadida  muayyan  xodim  yoki 
guruhga  ta’sir  etish.  ular  bilan  hamkorlik  qilish  iaravonidir.  Ta’lim  muassasasi 
menejmenti  haqida  so’z  yuritilganda,  O’zbekiston  Respublikasining  «Kadrlar 
tayyorlash  milliy  dasturi»ning  4.6-bandida  so’z  yuritilayotgan  jarayonning 
mohiyati  haqida  batafsil  to’xtalib  o’tilganligini  alohida  ta’kidlash  zarur.  Ushbu 
hujjatda  qayd  etilishicha.  ta’lim  muassasasi  menejmentining  quyidagi  vazifalari 
ko’rsatib berilgan: 
-
 
uzluksiz  ta’lim  tizimi  va  kadrlar  tayyorlashning  davlat  va  nodaviat  ta’lim 
muassasalarini  tarkibiy  jihatdan  o’zgartirish  va  ularni  izchil  rivojlantirish  davlat 
yo’li bilan boshqarib borilishi; 
-
 
barcha darajadagi ta’lim boshqaruv organlarining vakolat doiralari «Ta’lim 
to’g’risida»gi Qonunga muvofiq belgilanadi; 
-
 
ta’limning normativ-huquqiy bazasi rivojlantiriladi; 
-
 
moliya-xo’jalik  faoliyat  ini  olib  borish  hamda  ta’lim  jarayonini  tashkil 
etishda o’quv yurtlarining huquqlari kengayadi va mustaqilligi ta’minlanadi; 
-
 
ta’lim  muassasalari  O’zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasi 
tomonidan 
belgilangan 
tartibda 
attestatsiyadan 
o’tkaziladi 
hamda 
akkreditatsiyalanadi.  Akkreditatsiya  yakunlariga  ko’ra  ta’lim  sohasida  faoliyat 
ko’rsatish huquqi beriladi; 
-
 
muassis  tashkilotlarning,  mahalliy  hokimiyat  organlarining,  savdo-sanoat 
doiralarining, jamoat tashkilotlarining, fondlarning va homiy vakillarni o’z ichiga 
oluvchi  vasiylik  va  kuzatish  kengashlari  tizimi  orqali  ta’lim  muassasalarining 
samarali, jamoat boshqaruvi tizimi joriy etiladi. 

---

182 
 
Bundan  tashqari,  olimlar  ta’lim  menejmentining  bir  qator  o’ziga  xos 
xususiyatlarga  ega  ekanligini  ham  ta’kidlab  o’tishadi.  Ular  orasida  quyidagi 
xususiyatlar asosiy hisoblanadi: 
-
 
ta’lim  menejmenti  «maqsadga  muvofiqlik»  so’zi  bilan  aniqlanadigan 
ma’naviy o’lchovga ega; 
-
 
ta’lim  menejmenti  -  bu  fan  va  san’at  (chunki  bunda  insonlar  o’rtasidagi 
o’zaro munosabatlar katta rol o’ynaydi); 
-
 
menejment  mazmunida  o’z  aksini  topadigan  shaxs,  davlat  va  jamiyat 
manfaatlarining o’zaro dialektik birligi; 
-
 
ta’limni boshqarishda jamoatchilikning faol qatnashuvi. 
Yuqoridagilardan  ko’rinib  turibdiki,  endilikda  ta’lim  tizimini  davlat 
tomonidan boshqarishdan davlat-jamoatchilik boshqaruviga o’tiladi.  
Davlat-jamoatchilik  boshqaruvining  maqsadi  —  ta’lim  muassasalarining 
dolzarb masalalarini davlat va jamoatchilik hamkorligida hal qilish, o’qituvchilar, 
o’quvchilar hamda ota-onalarga ta’lim dasturlarini, turlarini, ta’lim muassasalarini 
tanlashda huquq va crkinlik berishni kengaytirishdan iborat. 
Ta’lim  tizimini  jamoatchilik  asosida  boshqarish  o’qituvchilar,  o’quvchilar, 
ota-onalar  va  jamoatchilik  vakillaridan  iborat  pedagogik  Kengashning  umumiy 
o’rta  ta’lim  muassasasi  faoliyatini  samarali  tashkil  etishga  yo’naltirilgan 
faoliyatidir. 
Bir  yilda  bir  marta  o’tkaziladigan  maktab  jamoasining  konferentsiyasi 
jamoatchilik  boshqaruvining  yuqori  organi  hisoblanadi.  Konferentsiyada  maktab 
Kengashi, uning  raisi  saylanadi,  maktabning  Ustavi qabul qilinadi,  o’qitish qaysi 
tilda  olib  borilishi  aniqlanadi  va  hokazo.  Konferentsiyalar  oraliqida  o’z-o’zini 
boshqarishning  yuqori  organi  vazifasini  maktab  kengashi  bajaradi.  Maktab 
kengashi bir yilda 4 marta chaqiriladi. 
Davlat ta’lim muassasalari bilan bir vaqtda nodaviat ta’lim muassasalarining 
faoliyat  ko’rsatishi  ham  ta’limni  boshqarishning  jamoatchilik  xarakterini 
ifodalaydi. 

---

183 
 
Umumiy  o’rta  ta’lim  maktabi,  akademik  litsey  va  kasb-hunar  kollejlari 
haqidagi  Nizom,  ta’lim  muassasalarining  Ustavi  —  ta’lim  muassasalarini 
boshqarish va unga rahbarlik qilishning asosiy hujjati
.