Buxgalteriya va kasbiy faoliyat asoslari

2. XО‘JALIK MABLAG‘LARINI VA MAJBURIYATLARNI 

BAHOLASH.

 

О‘zbekiston Respublikasi “Buxgalteriya hisobi tо‘g‘risida”gi Qonunning 17-

bandida  aktivlarni,  passivlarni  va  majburiyatlarni  baholashning  quyidagi 

usullaridan foydalanishni nazarda tutadi:

 

 

67

О‘zbekiston Respublikasining “Buxgalteriya hisobi tо‘g‘risida”giQonunning 4-moddasi. 

---

329 

 

 

1.  Tovar-moddiy  zahiralarni  baholash  - 

  quyidagi  ikkita  bahoning  eng 

pasti  bо‘yicha  —  balans  tuzilayotgan  sanadagi  haqiqiy  tannarx  (sotib  olish  narxi 

yoki ishlab chiqarish tannarxi) bо‘yicha yoki bozor bahosi (realizatsiya qilishning 

sof qiymati) bо‘yicha amalga oshiriladi. Tovar-moddiy zahiralar tannarxi bo’yicha 

baholanadi.Ularning  tannarxi    barcha  sotib  olish  xarajatlari  va    tovar-moddiy 

zahiralarni  manziliga  yetkazib  berish  va  tegishli  holatga  keltirish  bilan  bog’liq 

bo’lgan  transport-tayyorlov  xarajatlarini  o’z  ichiga  oladi.  Ularning  sotib  olish 

xarajatlari  sotib  olish  qiymatini,  import  bojlari  va  yigimlarni,  mashulotni 

sertifikatsiya  qilish  xarajatlarini,  ta’minot,  vositachi  tashkilotlarga  to’langan 

komission  to’lovlarni,  soliqlarni  (keyinchalik  hisob-kitob  tarzida,  masalan, 

qo’shilgan  qiymat  soligi  tarzida  qaytadan  oladigan  korxonalardan  tashqari), 

shuningdek  transport-tayyorlov  xarajatlari,  xizmat  va  zahiralarni  sotib  olish  bilan 

bevosita  bogliq  bo’lgan  boshqa  xarajatlarni  o’z  ichiga  oladi.    Teng  bo’lmaydigan 

tovar-moddiy  zahiralarni  FIFO  yoki  o’rtacha  o’lchanadigan  qiymat  formulasidan 

(AVECO) usulidan foydalanib baholanadi. FIFO usulining mohiyati qo’ydagicha: 

dastlab sotib olingan, birinchi bo’lib sotiladigan tovar-moddiy zahiralarning birligi, 

binobarin,  davr  oxirida  tovar-moddiy  zahiralarda  qolgan  birliklar  oxirida  sotib 

olingan  va  ishlab  chiqarilgan  birliklardir  (6-jadval).  6  -  jadval  ma’lumotlaridan 

kо‘rinib  turibdiki  hisobot  davri  davomida  hammasi  bо‘lib  60  dona  moddiy 

qiymatlik sarf bо‘lgan, shundan 37 ta (12+25) 10 sо‘mdan baholaymiz 370 sо‘m 

bо‘ladi, qolgan 23 tasini (60-37), shundan 15 tasini 9 sо‘mdan baholaymiz bu 135 

sо‘m  bо‘ladi,  qolgan  (  23-15)  8  donasini  8  sо‘mdan  baholaymiz,  bu  64  sо‘mni 

tashkil  etadi  Shunday  qilib  sotilgan  60  dona  mashulot  370+135+64=569  sо‘mga 

teng bо‘ladi. 

O’rtacha o’lchanadigan qiymat (AVECO) usulida har bir birlikning qiymati 

davr  boshidagi  o’xshash  birliklarning  o’rtacha  o’lchanadigan  qiymatidan  va  davr 

mobaynida  sotib  olingan  va  ishlab  chiqarilgan  o’xshash  birliklar  qiymati  bilan 

belgilanadi.  O’rtacha  qiymat  davriy  asosda  yoki  xo’jalik  yurituvchi  subyektda 

mavjud  bo’lgan  vaziyatga  ko’ra,  har  bir  qo’shimcha  yetkazib  berish  davomida 

hisoblanishi mumkin. 

---

330 

 

 

6-jadval