Buxgalteriya va audit

3.Soliqlar va majburiy to’lovlar bo’yicha qarzdorliklar tahlili

Soliqlar va majburiy toʼlovlarning oʼz muddatida va toʼliq hajmda tushishi davlat miqyosida amalga oshirilayotgan barcha chora-tadbirlarning, yaʼni byudjet va maqsadli jamgʼarmalarning xarajat qismini oʼz vaqtida moliyalashtirishga xizmat qiladi. Oʼz navbatida, ushbu mablagʼlarning muddatida va toʼliq hajmda tegishli byudjet va maqsadli jamgʼarmalarga kelib tushmasligi, davlatning maʼlum davr uchun belgilangan xarajatlarini amalga oshirishiga toʼsqinlik qilishi mumkin.

Hozirgi zamonaviy soliq maʼmurchiligi nafaqat soliq qarzdorligini majburiy undirish mexanizmlarini takomillashtirishi zarur, balki, mazkur soliq qarzdorligini zamonaviy axborot telekommunikatsiya texnologiyalari orqali yuzaga kelishini oldini olish, soliq toʼlovchilar tomonidan ixtiyoriy toʼlash boʼyicha huquqiy savodxonligini oshirishga yoʼnaltirilgan targʼibot va tushuntirish ishlariga eʼtiborini kuchaytirish samaraliroq hisoblanadi.
Shu bilan birga, soliqlarni byudjetga kelib tushishi minimal xarajatlar ega boʼlishi kerakligini klassik va zamonaviy iqtisodchi olimlar tomonidan ilmiy asoslab berilgan.
Demak soliqlarni majburiy undirish jarayoniga sarflashdan koʼra, ularni paydo boʼlishiga yoʼl qoʼymaslik tadbirlariga safarbar etish afzaldir. Chunki soliq qarzdorligi ham davlat uchun ham soliq toʼlovchi uchun negativ oqibatlarni keltirib chiqaradi. Masalan, qarzdorlik sababli davlat byudjetiga yetarli miqdorda mablagʼlar kelib tushmaydi. Bu esa oʼz navbatida davlat xarajatlarining moliyalashtirish hajmi, yaʼni ijtimoiy toʼlovlar qisqarishiga va oʼz vaqtida amalga oshirilmasdan qolishiga, shuningdek ushbu qarzdorlikni majburiy undirishga qoʼshimcha mablagʼlar sarflanishiga olib keladi.
Soliq va boshqa majburiy toʼlov qarzdorliklarining mamlakat yalpi ichki mahsulotiga nisbatan tahlil qilinganda koʼrsatkichlarni yildan-yilga pasayishini kuzatish mumkin. Jumladan, 2018 yilda (1,5%) 2014 yilga (4,4%) nisbatan 2,9 barobarga kamayganligini 1-diagrammada koʼrish mumkin.
Shuningdek, soliq va boshqa majburiy toʼlovlar boʼyicha tushumga nisbatan taqqoslanganda, bu borada ham koʼrsatkichlarni yildan-yilga kamayganligini, biroq 2016-2017 yillarda (15,8%) oʼzgarishsiz boʼlib, 2018 yilda (9,4%) 2017 yilga nisbatan (15,8%) 1,6 barobarga kamayganligi kuzatildi.