Buxgalteriya lit

Buxgalteriya  balansi  aktiv  va  passiv  tomonlarida
ko‘rsatilgan bo‘limlar:
1. Uzoq muddatli aktivlar.
2. Oborot aktivlari.
Balans summasi
1. Uzoq mablag‘larning manbalari.
2. Majburiyatlar.
Balans summasi. Buxgalteriya balansi aktiv va passiv
tomonlarining  har  bir  bo‘limi  turlicha  mablag‘  va
manbalarni o‘z ichiga oladi va pul o‘lchov birligida ko‘rsa-
tiladi.
Misol  uchun:  buxgalteriya  balansi  aktiv  tomonining
birinchi bo‘limidagi moddalarni ko‘rib chiqaylik. Birinchi
bo‘limda asosiy vositalar (boshlang‘ich qiymatda), asosiy
vositalarning eskirishi va ularning qoldiq qiymati, nomoddiy
aktiv, kapital qo‘yilmalar, sho‘ba korxonalariga berilgan
qarzlar, uzoq muddatli investitsiyalar va boshqa aktivlar
o‘z ifodasini topgan.
Buxgalteriya balansini tuzish uchun asosiy ma’lumot-
lar bevosita schotlardan olinadi. Hisobot davrining oxirida
har  bir  schotning  oxirgi,  ya’ni  hisobot  davri  bo‘yicha
qoldig‘i aniqlanadi va shu qoldiq buxgalteriya balansining
tegishli moddalarida o‘z ifodasini topadi.
Fikrimizning  dalili  sifatida  quyidagi  misolni  ko‘rib
chiqamiz va balans moddalarida aks ettirishni isbotlaymiz.
1. Hisobot davrining boshiga „Asosiy vositalar“ schoti-
ning qoldig‘i 1.01.20...yil holatiga — 150000 so‘m.
2. Asosiy vositalarning eskirishi schotning 1.01.20... yil
qoldig‘i 40000 — so‘m.
3. Yanvar oyida 30000 so‘mlik asosiy vosita dalolat-
nomaga asosan qabul qilindi.
4. Qabul  qilingan  asosiy  vositalarga  oylik  eskirish
summasi hisoblandi — 1500 so‘m.

---

203
Misolimizdan kelib chiqqan holda 1- chorak buxgalte-
riya  balansida  asosiy  vositalar  moddasi  bo‘yicha  aks
ettiriladigan summani aniqlab, ya’ni buxgalteriya schot-
larida tegishli yozuvlarni yozib chiqamiz.
Buning uchun hisobot davrida qabul qilingan asosiy
vositalar  deb,  „Asosiy  vositalar“  schoti  —  30000  so‘m
kredit,  eskirish  summasiga  debet,  „Boshqa  savdo  xara-
jatlari“ kredit, „Asosiy vositalarning eskirishi“ schoti deb
yozuv  beriladi.
Buxgalteriya  hisobi  schotlari  chizmasi  quyidagicha
ko‘rsatiladi:
Dt        0100      Kt
B.k. 15000
30000
 Dt        0200      Kt
Dt       9419        Kt
B.k. 40000
1500
  
  B.k.
 
1500
Misolimizdan kelib chiqqan holda 1- chorak balansida
asosiy vositalarni ushbu tarzda aks ettiramiz.
Buning uchun hisobot davrida qabul qilingan asosiy
vositalar summasiga debet „ Asosiy vositalar“ schoti, kredit
„ Kapital mablag‘lar“ schoti, deb— 30000 so‘m, eskirish
summasiga debet „ Davr xarajatlari“, kredit „ Asosiy vosita-
larning eskirishi“ schoti — 1500 so‘m deb yozuv beriladi.
Yuqoridagi misolimizga berilgan buxgalteriya yozuv-
lari 1-chorakka bo‘lgan balansi o‘zgarishini  ta’minlaydi.
1.01.99 1.04.99
Asosiy vositalar: boshlang‘ich (qayta
tiklash)
qiymati (01.03)
eskirishi  (02)
qoldiq  qiymati  (010—011)
010
011
012
150000
40000
110000
180000
41500
138500
Demak, balansning aktiv va passiv tomonlaridagi har
bir bo‘limining moddalaridagi ko‘rsatkichlar buxgalteriya
schotlaridan olinadi.

---

204
Buxgalteriya  hisobi  schotlarida  o‘z  ifodasini  topgan
ma’lumotlar (summasi) hisobot davrining oxiriga har bir
schot bo‘yicha alohida-alohida hisoblanib, uning hisobot
davridagi oylik oboroti, oy oxirida qoldig‘i aniqlanadi, ya’ni
har  bir  schot  bo‘yicha  yuritiladigan  jurnal-orderdagi
yozuvlar tartibi olinib, oxirgi qoldig‘i ko‘rsatiladi. Hisobot
davri  uchun  buxgalteriya  balansini  tuzish  tegishli
tayyorgarlik  ishlaridan  boshlanadi.  Bunday  tayyorgarlik
ishlariga sintetik va analitik schotlardagi yozuvlarni bir-biri
bilan  taqqoslash,  to‘g‘riligini  tekshirish,  oylik  alma-
shishlarni har bir schot bo‘yicha hisoblab, hisobot davri
oxirida qoldiqlarni aniqlash, hisobot davridagi aylanish va
qoldiqlarni bosh daftarda aks ettirishlar kiradi.
Bosh  daftar  har  bir  buxgalteriya  schoti  bo‘yicha
yuritiladi, unda har bir schotning oylik aylanish qoldig‘i
o‘zaro  aloqador  schotlarning  debet  aylanishi  bo‘yicha
ko‘rsatiladi,  kredit  aylanishi  umumiy  summada  tegishli
jurnal-orderdan olinadi.
Korxonaning  xo‘jalik  faoliyatini  o‘zida  aks  ettirgan
buxgalteriya hisobi schotlari bosh daftari bo‘yicha ham har
bir  schotning  hisobot  davridagi  aylanishi  ko‘rsatiladi  va
hisobot davri bo‘yicha jami bosh daftardagi aylanish, qoldiq
aniqlanib, balans tuzish uchun to‘liq ma’lumot yig‘iladi.
Bosh daftar oxirida jami aylanish, qoldiq har oylik ko‘r-
satkichlari bilan yozib boriladi. Bosh daftardagi yozuvlar
bevosita xo‘jalik faoliyati bilan bog‘liq muammolarni, ya’ni
ikki  yoqlama  buxgalteriya  yozuvlari  bilan  asoslangan
muammolarni o‘zida ifoda etadi.
Buxgalteriya balansida ko‘rsatilgan ma’lumotlar hisobida
yozilgan tushuntirish xatlarida chuqur va har tomonlama
tahlil  qilinib,  korxona  xo‘jalik  faoliyatiga  ta’sir  qiluvchi
omillar, mablag‘lar holatiga baho beriladi.