Buxgalteriya hisobi va operatsion texnika

2-bosqich. Mahsulot oluvchi bankida to„lov talabnomasini to„lash 
bo„yicha operatsiyalar 
 
To„lovchi  korxona  bankiga  mahsulot  yetkazib  beruvchi  korxona 
bankidan  birinchi  va  ikkinchi  nusxa  to„lov  talabnomasi  pochta  aloqasi 
yoki kuryerlar orqali kelib tushadi. To„lov talabnomalari tomonlar o„rtasi-
da  tuzilgan  shartnomaga  asosan  akseptlash  tartibida  yoki  akseptlamas-
dan  to„lanishi  mumkin.  Bank  tomonidan  talabnomalarni  akseptlash 
uchun  bir  shahar  ichidagi  hisob-kitoblarda  3  kun,  shaharlararo  hisob-
kitoblarda  5  kun  muhlat  beriladi.  Lekin  korxonaning  iltimosiga  ko„ra 
bank  bu  muddatni  10  kungacha  cho„zishi  mumkin.  To„lov  talabnoma-
ning rekvizitlari 1-kartoteka bo„yicha yuritiladigan daftarga qayd etiladi 
va mijozga xabar beriladi. Mijoz bu haqda jurnalga  o„z imzosini qo„ya-
di.  Akseptlash  tartibida  to„lanadigan  talabnomalarning  birinchi  nusxasi 
to„lov uchun akseptlashni kutayotgan hisob-kitob hujjatlari kartotekasiga 

---

 
96 
joylashtiriladi. Bu kartoteka bankda 1-kartoteka deb yuritiladi. Talabno-
maning ikkinchi nusxasi tovar-transport hujjatlari bilan birga keyingi ish 
kunidan kechiktirilmasdan hujjatni akseptlash uchun qabul qilingan sana 
ko„rsatilgan  holda  va  to„lov  to„g„risida  ma‟lumot  sifatida  to„lovchiga 
beriladi.  Agar  mijoz  10  kun  ichida  bankka  tashrif  buyurmasa  va  to„lov 
talabnomasi kelganligi to„g„risida xabar topmasa, talabnoma ijrosiz mol 
sotuvchi korxona bankiga qaytariladi.  
Agar  banklarda  1-kartotekaning  hisobini  yuritish  dasturiy  yo„l  bi-
lan  olib  borilmasa,  bunday  talabnomalar  qabul  qilingan  kuni  “To„lov 
uchun  akseptlanishi  kutayotgan  hisob-kitob  hujjatlari”ni  hisobga  olib 
borish  daftarida  ikki  nusxada  quyidagi  rekvizitlarni  ko„rsatgan  holda 
bank tomonidan qayd etiladi:  
– to„lov talabnomasining bankka kelib tushish sanasi va to„lov muddati; 
– to„lovchining hisobvaraq nomeri; 
– to„lovchining nomi; 
– bank kodi; 
– talabnomaning nomeri; 
– to„lov maqsadi va summasi. 
To„lov  talabnomasini  1-kartotekaga  joylashtirishda  quyidagi  ba-
lansdan tashqari provodka bajariladi:  
Debet – 90962 “To„lov muddatini kutayotgan hisob-kitob hujjatlari” 
Kredit  96319  –  “To„lov  muddatini  kutayotgan  hisob-kitob  hujjat-
lari bo„yicha kontr. hisobvaraq” 
Daftarda har bir to„lov muddati bo„yicha talabnoma summalari va 
bu  summalarning  yig„indilari  ko„rsatilgan  bo„lishi  lozim.  1-kartoteka-
ning  hisobi  dasturiy  yo„l  bilan  amalga  oshirilsa,  talabnoma  bo„yicha 
ko„rsatilgan rekvizitlar kompyuterga kiritiladi. 
Yuqorida  eslatib  o„tganimizdek,  to„lovchi  to„lov  talabnomasining 
ikkinchi nusxasini olgandan keyin, uning to„g„ri rasmiylashtirilganligini, 
shartnoma  shartlariga  to„g„ri  kelish-kelmasligini  tekshirib  chiqadi. 
To„lovchi  belgilangan  muddatda  tovar  moddiy  qiymatliklarni  jo„natish-
da,  xizmatlar  ko„rsatishda  amaldagi  qonuniy  hujjat  talablariga  hamda 
shartnoma  shartlariga  amal  qilinmagan  hollarda  talabnomani  qisman 
yoki  to„liq  to„lashdan  bosh  tortishi  mumkin.  Buning  uchun  bankka 
yozma  ravishda  raddiya  arizasi  topshirilishi  lozim.  Agar  belgilangan 
muddatda  bankka  raddiya  arizasi  topshirilmasa,  ya‟ni  yozma  ravishda 
akseptlashni  rad  etmasa  talabnoma  akseptlangan  hisoblanadi.  Aksept-
lashni  rad  etish  huquqiga  ega  bo„lgan  mansabdor  shaxslar  doirasini  bank 

---

 
97 
bo„limi boshqaruvchisi belgilaydi. Banklar akseptlashni rad qilish mohiyati 
bo„yicha kelib chiqqan bahs va nizolarga aralashmaydilar.  
To„lov  talabnomasini  to„lashdan  bosh  tortib  yozilgan  raddiya 
arizasi  to„lovchi  tomonidan  bankka  topshirilganda  talabnomalar  shu 
kunning o„zidayoq 1-kartotekadan olinadi hamda tovar-transport hujjat-
lari  va  boshqa  ilovalar  bilan  birga  mahsulot  yetkazib  beruvchi  korxona 
bankiga  ijrosiz  qaytarib  yuboriladi.  To„lovchi  talabnomani  akseptlash-
dan  qisman  bosh  tortganda,  to„lovchi  tomonidan  akseptlangan  summa 
bo„yicha  to„lovlar  o„tkaziladi.  To„lovchi  hisobvarag„ida  talabnomaning 
akseptlangan  qismini  to„lashga  yetarli  pul  mablag„lari  bo„lmaganda 
talabnoma “Muddatda to„lanmagan hisob-kitob hujjatlari” kartotekasiga 
joylashtiriladi.  Bu  kartoteka  2-kartoteka  deb  yuritiladi.  Bunda  talab-
nomaning dastlabki summasi o„chiriladi va yonida to„lovchi akseptlagan 
summa  yozib  qo„yiladi.  Kartotekaga  kirim  qilingan  summa  to„lovchi 
korxona hisobvarag„iga pul mablag„lari kelib tushgandan so„ng to„lanadi.  
Agar  1-kartotekaga  joylashtirilgan  to„lov  talabnomasi  bo„yicha 
to„lovchi  tomonidan  raddiya  arizasi  kelib  tushmasa,  to„lov  talabnomasi 
akseptlash uchun berilagn 3 kun muhlat o„tgandan so„ng to„lanadi. To„-
lov talabnomasini to„lashdan avval to„lovchi korxonaning depozit hisob-
varag„ini yurituvchi mas‟ul ijrochi talabnomani to„lash uchun yetarli pul 
mablag„larining  to„lovchi  hisobvarag„ida  mavjudligini  tekshiradi.  Agar 
depozit  hisobvarag„ida  yetarli  pul  mablag„lari  bo„lsa,  talabanoma 
to„lanadi. To„lov talabnomasini to„lash quyidagi buxgalteriya yozuvi or-
qali amalga oshiriladi: 
Debet 20210 – “Davlat korxona, tashkilot va muassasalarining talab 
qilinguncha saqlanadigan depozit hisobvarag„i”  
Kredit 10103 – “ Bankning Markaziy bankdagi vakillik hisobvarag„i” 
Balans ichidagi hisobvaraqlar bo„yicha bajarilgan ushbu buxgalte-
riya  yozuvlaridan  avval  balansdan  tashqari  ko„zda  tutilmagan  holatlar 
hisobvaraqlar  bo„yicha  buxgalteriya  yozuvlari  bajariladi,  1-kartotekadagi 
to„lov talabnomasining o„zi kartotekadan olinadi va hisobdan chiqariladi: 
Debet  96319  “To„lov  muddatini  kutayotgan  hisob-kitob  hujjatlari 
bo„yicha kontr. hisobvaraq” 
Kredit ............. “To„lov muddatini kutayotgan hisob-kitob hujjatlari”