Buxgalteriya hisobi va operatsion texnika

 
7.2. Banklararo hisob-kitoblarning tashkil etilishi, vakillik 
hisobvaraqlari orqali banklarning munosabatlari 
 
Hozirgi paytda tijorat banklarining faqat Bosh banklari o„rtasidagi 
hisob-kitoblar Markaziy bank orqali o„tkaziladi. Buning uchun Markaziy 
bank  qoshidagi  Hisob-kitob  markazida  alohida  tranzit  hisobvarag„i 
ochilgan.  Bunday  tranzit  hisobvaraqlari  tijorat  banklarining  hech  birida 
yuritilmaydi.  Shu  bilan  birga,  tijorat  banklari  o„zlarining  banklararo 
munosabatlarini  olib  borish  uchun  Hisob-kitob  markazida  vakillik 
hisobvarag„ini ochishlari lozim.  
Tijorat bankining vakillik hisobvarag„i ikki xil ochilishi mumkin: 

  Tijorat bankining har bir bo„limi uchun Markaziy bankning hu-
dudiy bosh boshqarmasida alohida vakillik varag„i ochiladi.  

  Faqat Bosh bankka Markaziy bankning Hisob-kitoblar markazi-
da  yagona  vakillik  hisobvarag„i  ochiladi,  ya‟ni  Markaziy  bank  faqat 
Bosh bankka banklararo operatsiyalar bo„yicha xizmat ko„rsatadi.  
Vakillik  hisobvarag„i  ochilayotganda  Markaziy  bankning  hududiy 
bosh boshqarmasi o„rtasida vakillik munosabatlari to„g„risida shartnoma 
tuziladi.  Tijorat  banki  vakillik  hisobvarag„i  ochilishini  rasmiylashtirish 
uchun quyidagi hujjatlar taqdim etiladi: 

  Hisobvaraq ochish to„g„risidagi ariza; 

  Soliq to„lovchining identifikatsiya raqami berilganligi to„g„risida 
guvohnoma nusxasi; 

  Bank  operatsiyalarini  amalga  oshirish  uchun  O„zbekiston  Res-
publikasi Markaziy banki tomonidan berilgan litsenziyaning nusxasi; 

  Statistika idoralari tomonidan berilgan korxona va tashkilotning 
yagona Davlat ro„yxatiga kiritilganligi to„g„risida guvohnoma nusxasi; 

---

 
137 

  imzolar va  muhr izi tushirilgan varaqlarining notarial tasdiqlan-
gan nusxasi.  
Vakillik  hisobvarag„i  Markaziy  bank  farmoyishiga  ko„ra  ochiladi. 
Vakillik  hisobvaraqlari  nomerini  va  bank  kodini  Bank  Depozitorlari 
Milliy  Axborot  Bazasi  (BDMAB)  belgilaydi.  Vakillik  hisobvarag„i 
ochish  to„g„risidagi  farmoyish  tijorat  banki  hududiy  boshqarmasi  va 
bo„limiga,  uning  nusxasi  Respublika  Markaziy  bankining  Toshkent 
shahar Hisob-kitob markaziga jo„natiladi.  
Shunday qilib, bankning vakillik hisobvarag„i bu – tijorat bankiga 
O„zbekiston  Respublikasi  Markaziy  bankining  Toshkent  shahar  Hisob-
kitob  Markazida  ochilgan  hisobvaraq  bo„lib,  u  banklararo  hisob-
kitoblarni o„tkazishga mo„jallangan. Tijorat banklarining filiallariga esa 
Bosh bankda vakillik hisobvarag„i ochiladi. 
Vakillik  hisobvarag„i  ham  boshqa  hisobvaraqlar  singari  20  raz-
ryaddan  iborat.  Hisob-kitob  markazida  vakillik  hisobvaraqlari  tijorat 
banklariga hamda  hisob kassa  markazlariga ochiladi. Boshqa banklarga 
ochilgan  vakillik  hisobvaraqlari  21302-  balans  hisob  raqami  bo„yicha, 
hisob  kassa  markazlariga  ochilgan  vakillik  hisobvaraqlari  21304-balans 
hisob  raqami  orqali  olib  boriladi.  Masalan:  A  bankining  Bosh  bankiga 
Toshkent Hisob-kitob Markazida asosiy vakillik hisobvarag„ini ochgan. 
Uning  BDMAB  tomonidan  berilgan  kodi  00429.  A  bankiga  ochilgan 
vakillik hisobvarag„i nomeri quyidagicha bo„ladi: