Buxgalteriya hisobi va operatsion texnika


Cheklar bilan hisob-kitob qilish tartibi



Download 2,41 Mb.
Pdf ko'rish
bet89/269
Sana31.12.2021
Hajmi2,41 Mb.
#266838
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   ...   269
Bog'liq
banklarda buxgalteriya hisobi va operatsion texnika (1)

5.6. Cheklar bilan hisob-kitob qilish tartibi,  
rasmiylashtirilishi va hisobi 
 
O„zbekiston  Respublikasi  banklari  xo„jalik  subyektalari  va  aholi 
o„rtasidagi  naqd  pulsiz  hisob-kitoblarni  amalga  oshiradi.  Tovarlar  va 
ko„rsatilgan  xizmatlar  uchun  hisob-kitoblar  o„tkazishda  cheklardan 
foydalanish mumkin. Aholiga banklar tomonidan chakana va kooperativ 
savdo hamda  xizmat  ko„rsatish  tashkilotlari  bilan  tovarlar  va  bajarilgan 
xizmatlar bo„yicha hisob-kitob qilish uchun cheklar beriladi.  
Hisob-kitob  cheki bu  hisobvaraq  egasi  (chek  beruvchi)  o„z  hisob-
varag„idan oluvchining (chek egasi) hisobvarag„iga chekda ko„rsatilgan 
summadan  mablag„larni  o„tkazib  berish  uchun  bankning  maxsus 


 
114 
blankasida bankka bergan topshirig„idir. Chek blankalari tipografik yo„l 
bilan tijorat banklari buyurtmasiga ko„ra ularning faoliyati uchun yetarli 
bo„lgan miqdorda tayyorlanadi. Bunda cheklar belgilangan namunadagi 
0505411005  shaklda  har  bir  bank  uchun  alohida  bo„lgan  bank  nomi  va 
firma belgisidan tashqari barcha zaruriy rekvizitlarga ega bo„lishi shart. 
Hisob-kitob  cheklarini  yozib  berishda  ularning  boshlang„ich  summasi 
tijorat banklari tomonidan  mustaqil ravishda aniqlanib, yuqori summasi 
Respublika  Markaziy  banki  tomonidan  belgilanadi.  Chekning  amal 
qilish muddati esa tijorat banklari tomonidan mustaqil belgilanadi.  
Cheklar  omonat  qo„yuvchi  jismoniy  shaxsning  depozit  hisob-
varag„ida saqlanayotgan mablag„lar hisobiga yoki topshirilgan naqd pul 
summasiga beriladi.  
Hisob-kitob cheki 2 qismdan iborat: 
– birinchi qismi hisob-kitob cheki
– ikkinchi qismi koreshok. 
Chekning  koreshogi  chekning  birinchi  qismida  ko„rsatilgan  sum-
malarini  tasdiqlash  uchun  belgilangan  nazorat  raqamlarini  o„z  ichiga 
oladi. Bank xodimi hisob-chekini berishda quyidagi rekvizitlarni to„ldi-
rib berishi lozim: 
– chek berilgan sana; 
–  chek  bo„yicha  to„lanishi  lozim  bo„lgan  summani  raqamlar  va 
so„z bilan; 
–  hisob-kitob  chekiga  nomi  yozib  berilayotgan  shaxsning  fami-
liyasi, ismi, otasining ismi; 
– uning pasport seriyasi va nomeri
– chek beruvchining depozit hisobvarag„i nomeri; 
– chek bergan bank bo„limining nomi va kodi; 
– chekning amal qilish muddati. 
Ko„rsatib  o„tilgan  barcha  rekvizitlar  to„ldirilgandan  so„ng  bank-
ning  mas‟ul  xodimi  hisob-kitob  cheki  va  koreshokga  imzo  qo„yadi  va 
hisob-kitob chekining kesish chizig„ida qolgan sonlar hisob-kitob cheki 
summasiga mos kelishi uchun hisob-kitob cheki nazorat sonlar xoshiyasi 
bo„ycha  koreshokni  ajratadi  hamda  muhr  bilan  mustahkamlaydi.  Shun-
dan  so„ng,  chek  oluvchi  mijoz  chekni  olganligi  haqida  koreshokka  o„z 
imzosini qo„yadi.  
Bankning  mas‟ul  xodimi  alohida  daftarga  hisob-kitob  chekining 
seriyasi, nomeri, nomiga chek yozib berilgan shaxsning familiyasi, ismi, 
otasining  ismi  va  chek  summasini  yozib  qo„yishi  lozim.  Bunda  ushbu 


 
115 
chek  omonat  bo„yicha  hisobvaraqda  saqlanayotgan  mablag„lar  yoki 
depozit hisobvaraqdan ko„chirilgan yoxud naqd pullarda qo„yilgan mab-
lag„lar hisobiga berilganligini alohida ko„rsatib o„tishi shart.  
Bank  chek  berganda  jismoniy  shaxsning  arizasiga  ko„ra  chekning 
summasiga  20206  “Jismoniy  shaxslarning  talab  qilinguncha  saqlanadi-
gan depozitlari” alohida hisobvarag„ini ochadi va to„lovlar mana shu hi-
sobvarag„dan amalga oshiriladi. Mas‟ul bank xodimi barcha rasmiylash-
tirish  ishlarini  bajargandan  so„ng  chekni  koreshogi  bilan  birgalikda 
kassirga  beradi.  Kassir  mas‟ul  ijrochidan  barcha  zaruriy  hujjatlarni  ol-
gandan so„ng avvalo, hujjatlarda bajarilgan yozuvlarning to„g„ri rasmiy-
lashtirilganligini  tekshiradi  va  ularni  imzolaydi.  Agar  hisob-kitob  cheki 
naqd  pul  hisobidan  rasmiylashtirilgan  bo„lsa,  chekni  oluvchidan  naqd 
pullar va chek uchun to„lovni qabul qiladi. Pulning to„g„riligiga ishonch 
hosil  qilgach,  chek  va  omonat  daftarchasining  alohida  belgilangan 
joyiga  o„z  imzosini  qo„yib,  chekni  omonat  daftarchasi  bilan  birgalikda 
hisob-kitob  chekni  oluvchiga  topshiradi.  Chekning  koreshok  qismi  esa 
operatsion kun oxiriga qadar kassirning o„zida qoladi.  
Operatsion  kun  oxirida  bank  kassiri  banderollardagi  hisob-kitob-
cheklarining  koreshoklarida  belgilangan  rekvizitlar  bilan  naqd  pullarda 
qabul qilingan summani va omonatlar bo„yicha hisobvaraqlardan hisob-
dan  chiqarilgan  summani  ko„rsatadi.  Shundan  so„ng  chek  koreshogini 
mas‟ul ijrochiga topshiradi.  
Hisob-kitob chekini rasmiylashtirish davrida xatoga yo„l qo„yilishi 
mumkin.  Agarda  hisob-kitob  chekini  to„ldirishda  xatoga  yo„l  qo„yilsa, 
unda ushbu chek varaqasi  buzilgan hisoblanadi va uning  o„rniga hisob-
kitob chekining yangi varaqasi to„ldiriladi. Bunday hollarda hisob-kitob 
cheki quyidagi tartibda hisobdan chiqariladi: 
– harflar bilan yozilgan “Hisob-kitob” so„zidan bir qismi qirqib olinadi; 
– chek varaqasining o„rtasiga “buzilgan” degan ustxat yoziladi va 
ushbu yozuv yozilgan sana ko„rsatiladi; 
– chek varag„iga kassir va bosh buxgalter tomonidan imzo qo„yiladi. 
Tijorat  banklarida  qabul  qilingan  cheklarning  hisobi  qimmatbaho 
blanklarning  harakati  hisobini  yuritishga  doir  daftarda  olib  boriladi  va 
balansdan  tashqari  ko„zda  tutilmagan  holatlar  bo„yicha  93609 
“Saqlanayotgan  qimmatbaho  buyumlar”  hisobvarag„ida  hisobga  olib 
boriladi.  Shu  kun  davomida  ishlatilgan  chek  varaqalari  chiqim  orderi 
bo„yicha  93609  “Saqlanayotgan  qimmatbaho  buyumlar”  hisobvarag„i-
dan hisobdan chiqariladi. 


 
116 
Chekni olgan jismoniy shaxs sotib olayotgan tovari yoki ko„rsatil-
gan  xizmat  uchun  hisob-kitob  cheki  bilan  hisob-kitob  qilishi  mumkin. 
Hisob-kitob chekini qabul qilish vakolatiga ega bo„lgan savdo tashkiloti 
xodimi  mahsulot  to„lovi  uchun  chekni  qabul  qilayotganda  chek 
belgilangan  namunadagi  blankada  rasmiylashtirilganligini,  nazorat 
raqamlari  chekda  yozilgan  summaga  muvofiqligini,  chek  muddati 
o„tkazib yuborilmaganini, unda bank bo„limi muhrining aniq izi va bank 
xodimlarining  imzosi  mavjudligini  tekshirib  ko„radi.  Shu  bilan  birga 
chek  beruvchining  pasportini  ham  olib  chekda  ko„rsatilgan  pasport 
seriyasi  va  nomerlari  bilan  solishtirib  ko„radi.  Chek  bo„yicha  tekshiruv 
bajarilgandan so„ng hisob-kitob chekining orqa tomoniga savdo xodimi 
savdo  tashkilotining  belgisini  qo„yadi.  Chek  mahsulot  uchun  to„lov 
sifatida qabul qilingan bo„lib hisoblanadi.  
Hisob-kitob  cheki  savdo  tashkilotlari  tomonidan  naqd  pulga  al-
mashtirilmaydi.  Lekin  sotib  olinayotgan  mahsulot  qiymati  chekda 
ko„rsatilgan  summadan  kam  bo„lsa,  bu  holda  savdo  tashkiloti  ushbu 
chek  summasining  25  foizdan  oshmagan  miqdordagi  qiymatini  qaytim 
sifatida qaytib beradi. 
Mahsulot  uchun  to„lov  sifatida  qabul  qilingan  cheklar  savdo 
tashkilotlari tomonidan ularda xizmat ko„rsatuvchi bank bo„limlariga pul 
tushumi  bilan  birga  inkassatorlar  orqali  topshiriladi,  ya‟ni  inkassatorlar 
belgilangan  vaqtda  bankka  kelib  savdo  tashkiloti  xodimlari  tomonidan 
tayyorlab  qo„yilgan  inkassatorlik  xalta  yoki  sumkalarni  olib  ketadilar. 
Ushbu sumkalarga oldindan pul tushumi bilan birga hisob-kitob cheklari 
joylashtirilgan bo„ladi. 
Bank tomonidan qabul qilingan cheklar bo„yicha to„lovlar quyida-
gi tartibda amalga oshiriladi: 
1.  Chek  egasi  va  chek  beruvchiga  bitta  bank  bo„limida  xizmat 
ko„rsatilganda: 
–  Chek  summasi  savdo  tashkilotining  hisobvarag„i  krediti  va 
“Inkassatsiya  qilingan  pul  tushumlari  va  cheklar”  hisobvarag„i  orqali 
chek beruvchining hisobvarag„ining debetidan o„tkaziladi. Chekning asl 
nusxasi  bank  mas‟ul ijrochisining imzosi, bankning to„rtburchak  muhri 
izi  tushirilan  va  qabul  qilish  sanasi  ko„rsatilgan  holda  kunlik  hujjatlar 
yig„masiga tikiladi.  
2.  Chek  egasi  va  chek  beruvchiga  turli  bank  bo„limlari  xizmat 
ko„rsatsa: 


 
117 
– Chek egasining banki chekda ko„rsatilgan summani qabul qilin-
gan  chekka  asosan  chek  beruvchining  hisobvarag„iga  o„tkazib  beradi. 
Bir vaqtning o„zida tijorat banklarining elektron hisob-cheklari elektron 
to„lov tizimi orqali chek beruvchining bankiga jo„natiladi. Chekning asl 
nusxasi  mas‟ul  ijrochi  tomonidan  imzo  qo„yilgan,  to„lov  amalga 
oshirilgan  sana,  bankning  to„rtburchak  muhr  izi  tushirilgan  va  qabul 
qilish sanasi ko„rsatilgan holda kunlik hujjatlar yig„masiga tikiladi.  
Chek  beruvchi  banki  elektron  to„lov  tizimi  orqali  elektron  hisob-
kitob chekini qabul qilib oladi. Bu bankda chek summasi elektron hisob-
kitob cheki asosida dasturiy yo„l bilan avtomatlashtirilgan tarzda chek be-
ruvchining  hisobvarag„idan  hisobdan  chiqariladi.  Elektron  chek  bank 
mas‟ul ijrochisi tomonidan imzo qo„yilgan, bankning to„rtburchak muhr izi 
tushirilgan hamda to„lov amalga oshirilgan sana ko„rsatilgan holda bank-
ning kunlik hujjatlar yig„masiga tikiladi va belgilangan tartibda saqlanadi.  
Foydalanmagan  hisob-kitob  cheki  qaytib  bankka  topshirilishi 
mumkin. Foydalanmagan hisob-kitob cheklari bankka taqdim qilinganda 
bankning  mas‟ul  ijrochisi  avvalo,  chekning  haqiqiyligini  va  hujjatni 
ko„rsatuvchi shaxsning pasporti bilan tekshirib ko„radi.  
Shundan so„ng hisob-kitob cheki bankning bosh buxgalteriga beri-
ladi, pasport esa egasiga qaytariladi. 
Bank bosh buxgalterining ruxsati asosida chekda ko„rsatilgan sum-
ma  bank  buxgalteriyasida  chekda  ko„rsatilgan  hisobvaraqqa  o„tkazib 
beriladi.  
 

Download 2,41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   ...   269




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish