Buxgalteriya hisobi va operatsion texnika

1.5. Bank operatsiyalarini buxgalteriya yozuvlarida  
aks ettirish tartibi 
 
 Hozirgi kunda xalqaro andozalarga muvofiq balans ichidagi hisob 
raqamlari  ham,  balansdan  tashqari  hisobvaraqlar  ham  ikkiyoqlama 
yozuv  asosida  olib  boriladi.  Buxgalteriya  hisobining  tashkil  qilishning 
asosiy tamoyillaridan biri ham aynan ikkiyoqlama yozuv usulidir.  
Ikkiyoqlama  yozuv  usulining  mazmuni  nimadan  iborat?  Hisob 
siyosatida  ikkiyoqlama  yozuv  usulini  amaliyotga  tatbiq  etilishi  maxsus 
buxgalteriya  hujjatlari  asosida  amalga  oshiriladi.  Bu  hujjat  hisobvaraq 
bo„lib, u ikki qismdan iborat bo„ladi: chap tomoni “debet”, o„ng tomoni 
esa “kredit” deb nomlanadi. Har bir hisobvaraqning kun boshiga bo„lgan 
boshlang„ich  qoldig„i (saldo) bo„lib, operatsiyalar  o„tkazilgandan so„ng 
debet  va  kredit  aylanmalarni  hisobga  olgan  holda  kun  oxiriga  bo„lgan 
qoldig„i chiqariladi. 
Barcha hisobvaraqlar o„z mazmuniga ko„ra aktiv yoki passiv bo„li-
shi  mumkin.  Bankning  o„z  mablag„larini  hisobga  olishda  ishlatiladigan 
hisobvaraqlar  aktiv  hisobvaraqlar  hisoblanadi.  Bank  mablag„larining 
manbayini  hisobga  olishda  ishlatiladigan  hisobvaraqlar  esa  passiv  hi-
sobvaraqlar hisoblanadi. 
Aktiv  hisobvaraqlarga  bankdagi  naqd  pullar,  bankning  vakillik 
hisobvarag„idagi  mablag„lar,  turli  muddatlarga  banklarga,  hukumatga, 
korxona tashkilotlarga berilgan ssudalar, asosiy vositalari, bank xarajat-

---

 
25 
lari  kiradi.  Passiv  hisobvaraqlarga  esa  turli  depozitlardagi  mablag„lar, 
budjet mablag„lari, bank kapitali, daromadlari va hokazo kiradi. 
Aktiv  hisobvaraqlarning  qoldig„i  uning  “debet”  qismida  bo„lib, 
mablag„larning  ko„payishi  ham  debetda  aks  ettiriladi,  mablag„larning 
kamayishi esa hisobvaraqning kreditida ko„rsatiladi.  Passiv hisobvaraq-
lar  bo„yicha,  aksincha,  qoldiq  hisobvaraqning  kredit  tomonida  bo„lib, 
mablag„larning  kelib  tushishi  uning  kreditida,  mablag„larning  kamayi-
shi, ya‟ni chiqib ketishi debetida o„z ifodasini topadi. 
Aktiv va passiv hisobvaraqlar bo„yicha buxgalteriya yozuvlari sxe-
masini quyidagicha ifodalash mumkin.  
 
1-jadval.