Butun zanjir uchun Om qonuni

BUTUN ZANJIR UCHUN OM QONUNI
Reja:
1. Manbaning ichki qarshiligi
2. Elektr yurituvchi kuch.
3. Butun zanjir uchun Om qonuni.

1. Manbaning ichki qarshiligi
Istalgan berk elektr zanjiri ichki va tashqi qismlardan iborat. Elektr zaryadlari berk zanjir bo'ylab o'tayotganda faqat tashqi qismida emas, balki ichki qismida ham qarshilikka uchraydilar.
Buni quyidagi tajriba tasdiqlaydi. Elektrodlari orasidagi masofasi o'zgaradigan galvanik element olib, unga zanjirning tashqi qismini ulaymiz. Zanjirga ulangan ampermetr zanjirdagi tok kuchi elektrodlar orasidagi masofa kamaytirilganda ortishi va uzaytirilganda kamayishini ko'rsatadi. Bunda manba ichidagi elektrolit eritmasi ustunining uzunligi o'zgarganligidan, zanjirdagi tok kuchi o'zgarishi ichki uzunligi o'zgarganligidan, zanjirdagi tok kuchi o'zgarishi ichki qism qarshiligi o'zgarishi tufayli bo'ladi, deb xulosa chiqarish mumkin. Butun zanjirning qarshiligi tashqi qismining (R) va ichki qismining (r) qarshiliklari yig'indisiga teng.
2. Elektr yurituvchi kuch.
Q zaryadni zanjir bo'ylab ko'chirishda tashqi kuchlar manbada А=ξ • Q ish bajaradi. Lekin ish — bu energiyaning bir turdan ikkinchisiga aylanish o'lchovidir. Demak,
manbada tashqi energiya, elektr maydon energiyasiga aylanadi:
W = ξ • Q.
Q zaryad zanjirning tashqi qismida harakatlanganda, manba tomonidan hosil qilinib saqlab turilgan statsionar may­don energiyasi
W, = U • Q ga, ichki qismida esa
W₂ =U_ich • Q ga aylanadi.
Energiyaning saqlanish qonuniga ko'ra:
W = W, +W₂ yoki ξ • Q = U• Q+U_ich • Q. Buni Q ga qisqartirib,
ξ = U+U _ich

ni olamiz, ya'ni manbaning elektryurituvchi kuchi zanjirning tashqi va ichki qismlaridagi kuchlanishlar yig'indisiga teng.
Olingan xulosaning to'g'riligini tajribada ko'rsatish mumkin.
Zanjirning tashqi va ichki qismlariga mos ravishda V₁ va V₂ voltmetrlarni ulaymiz. Zanjirning ichki qismiga V₂ voltmetrni ulash uchun ikkita ingichka ko'mir sterjenidan foydalanamiz (ko'mir amalda elektrolit bilan ta'sirlashmaydi). Ko'mir sterjenlar manba elektrodlariga tegmasligi uchun ularni bir tomondan yupqa izolatsiya plyonka bilan qoplanadi.
V, voltmetr U kuchlanishni, V₂ voltmetr esa U_ich kuchlanishni ko'rsatadi. Agar zanjir ichki qismining qarshiligi r yoki tashqi qismining qarshiligi R o'zgartirilsa, har ikkala qismdagi kuchlanish o'zgaradi, lekin ularning yig'indisi o'zgarmaydi:
U+U_ich = const
ξ = U+U _ich, hamda ochiq zanjirda U_ich= 0 bo'lganligidan ξ = U bo'ladi. Manbaning EYK zanjir ochiq bo'lganda, shu manba qutblari orasidagi kuchlanishga teng.