Bundan bir necha yuz yillar avval xalqlarni bir biri bilan bog’lagan karvon yo’llari bugungi kunda magistral yo’llarga aylandi

YO’L TO’SHAMASINING KONSTRUKSIYASI
Avtomobillarning yil bo’yi harakatlanishini taminlash uchun yo’lning qatnov qismida yo’l to’shamasi quriladi . Yo’l poyi sirtiga iqlim omillariga va transport g’ildiraklarining ta’siriga yaxshi qarshilik ko’rsatadigan materiallardan yotqiziladi .
Avtomobil o’tganida yo’l to’shamasida hosil bo’ladigan kuchlanishlar chuqurlik ortgani sari so’na boradi . Bu yo’l to’shamasini ko’p qatlamli qilib loyihalashga imkon beradi , bunda uning ayrim qatlamlarida ta’sir etuvchi chuqurlar va iqlim olimllarining , intensiv ta’siriga mos holda turli mustahkamlikdagi materiallardan foydalaniladi :

• 
  a – vertikal kuchlanishlar epyurasi ;
  
• 
  b – gorizontal kuchlanishlar epyurasi ;
  
• 
  1 – qoplama ;
  
• 
  2 – asos ;
  
• 
  3 – asosning qo’shimcha qatlami ;
  
• 
  4 – to’shama grunti ;
  
• 
  5 – yo’l to’shamasidagi kuchlanish ;
  
• 
  6 – bir jinsli gruntdagi kuchlanish .
  

Qoplama – yo’l to’shamasining yuqoridagi eng mustahkam , odatda suv o’tkazmaydigan , yeyilishga , zarbiy va siljituvchi yuklamalarga yaxshi , qarshilik ko’rsatadigan , shuningdek , iqlim ta’siriga chidamli nisbatan yupqa qatlam . Qoplama ancha qimmat turadigan materiallardan yotqizilganligi uchun u ruxsat etiladigan minimal qalinlikda bo’ladi . Qoplama yo’lning zarur foydalanish sifatlarini taminlaydi ( sirtning tekisligi , shina bilan tishlashish koeffitsenti katta ) . Qoplamada uning zarur sifatlarini taminlaydigan asosiy qatlamdan tashqari , zaxira ( yemirilish ) qatlami boladi. Bu qatlam hisobiy qalinlikka kirmaydi va yo’ldan foydalanish jarayonida vaqti – vaqti bilan tiklab turiladi . Suv o’tkazmaslik xossalari va yemirilish qarshiligi yetarli bo’lmagan qoplama ustiga yupqa himoya qatlami yotqiziladi ( sirtiga ishlov berilgan qatlamlar ) . Bu qatlam organik bog’lovchi materiallar quyib , bir xil mayda chaqiq toshlar sepib hosil qilinadi . Qoplama sirtiga ishlav berish , shuningdek , foydalanish jarayonida silliq sirtlarning g’adir – budirligini oshirish uchun qo’llaniladi ;
Asos – to’shamaning toshlardan yoki bog’lovchi materiallar bilan ishlov berilgan gruntdan qurilgan ko’tarib turuvchi mustahkam qismi .
Asos bosimni to’shamaning pastda joylashgan qo’shimcha qatlamlariga yoki yo’l poyi grunti ( to’shama gruntga ) uzatish va taqsimlash uchun mo’ljallangan . Shuning uchun asos yaxlit siljish va egilishga qarshi ustivor bo’lishi kerak . Asosga avtomobillar g’ildiraklari bevosita ta’sir etmaydi , ob – havo yog’inlari esa kam ta’sir etadi . Shuning uchun asosni qurishda qoplama va yeyilish qatlamidagina qaraganda mustahkamligi kamroq materiallardan ham foydalanish mumkin .
Asos bitta yoki bir nechta qatlamlardan iborat bo’lishi mumkin . Keyingi holda asosning yuqori qatlamlari ancha mustahkam materiallardan yotqiziladi . Takomillashtirilgan qoplamalar yotqizishda sirtqi nam ta’siridan himoyalangan asos ichki muzlash davrida namlik yo’l poyida pastdan yuqoriga ko’tarilishi natijasida namlanishi mumkin . Shuning uchun namlanishga chiqamli materiallardan quriladi .
Asosning qo’shimcha qatlamlari iqlim va grunt gidrologik sharoitlari noqulay joylarda qoplamalarning asosi bilan yo’l poyi to’shama grunti orasida yotqiziladi . Yo’l poyi ichki namlikni to’plashi va do’ppayish jarayoni rivojlanishi mumkin bo’lgan changsimon qumoq yoki loylin gruntlardan yotqizilgan joylarda g’ovak materiallar ( qum , shag’al , chaqiq tosh ) dan qo’shimcha qatlam yotqiziladi . U zax qochiruvchi , do’ppayishga qarshi , sovuqdan himoyalovchi qatlam deb ataladi . Bunday qatlam yo’l poyining yuqoriga qatlamlaridan ortiqcha sucni chetlatish , yo’l qoplamasini quritish , qoplamaning ortiqcha do’ppayishiga yo’l qo’ymaslik va yo’l poyi gruntining mustahkamligini oshirish uchun mo’ljallangan .
Men o’zim loyihalayotgan yo’l uchastkasi uchun yo’l toifasi II toifali yo’l bo’lganligi uchun mukammal yo’l konstruksiyasini tanladim . Bunda yo’l konstruksiyasi quyidagi qatlamlardan iborat bo’ldi ;
Yo’l to’shamasining konstruktiv qatlam sxemasi.

1.Issiq mayda zarrali zich asfaltbeton BND 60/90 h1=4sm; E1=4500MPa.

2.Yirik zarrali zich asfaltbeton BND 130/200 h2=6sm; E2=2600MPa.
3.Qora chaqiqtosh h3=10sm; E3=800MPa.
4.Chaqiq toshli qum shag'al aralashmasi h4=24sm; E4=300MPa.
5.Perelit sementlangan grunt h5=26sm; E5=130MPa.
6.Yo'l poyi grunti supes E6=70MPa.
7.Yo'l yoqasi Q.Sh.A. bilan mustahkamlash.
8.Sochma yo'l yoqas