Bulardan tashqari, tovush o'zgarishlarining yana quyidagi ko’rinishlari mavjud

Undosh fonemalar tasnifi

Undosh tovushlarning hosil bo‘lishida bo‘g‘iz bo‘shlig‘i, og‘iz bo‘shlig‘i va til muhim ahamiyatga ega.

O‘zbek tilida undosh tovushlar 23 ta: b, d, f, g, h, j, k, l, m, n, p, q, r, s, t, v, x, y, z, g‘, sh, ch, ng. Undoshlar-havo oqimining nutq a’zolari qarshiligi bilan paydo bo‘luvchi tovushlar(fonemalar).

Bu undosh tovushlarlardan bittasi -ng yozuvda maxsus belgilar bilan berilmaydi.

Jarangli-13 (14)

b

v

d

z

j (dj)

g

g‘

y

m

n

ng

l

r

-

-

Jarangsiz-10

p

f

t

s

sh ch

k

x

-

-

-

-

-

-

q

h

Undosh tovushlar 3 tomondan tasnif qilinadi.

Hosil bo‘lish usuliga ko‘ra	Ovoz va shovqinning ishtirokiga ko‘ra	Hosil bo‘lish o‘rniga ko‘ra						Bo‘g‘iz undoshi - 1
		Lab undoshlari – 5		Til undoshlari - 17
		lab-lab - 3	lab-tish - 2	til oldi - 10	til o‘rta - 1	til orqa - 3	chuqur til orqa - 3
Portlov-chilar – 11	Jarangli	b, m		d, n, j		g, ng
	Jarangsiz	p		t		k	q
Sirg‘aluv-chilar – 11	Jarangli		v	z, l, r	y		g‘
	Jarangsiz		f	s, sh			x	h
Qorishiq-lar - 1	Jarangsiz			ch

II bosqich AL KHK darsligida undoshlar quyidagicha tasnif qilingan:

Paydo bo‘lish o‘rniga ko‘ra:	Aytilish usuliga ko‘ra:	Tovush paychalarining ishtirokiga ko‘ra:	Ovozning ishtirokiga ko‘ra:	Tarkibiga ko‘ra:
lab undoshlari; til yoki til-tish undoshlari; bo‘g‘iz undoshlari.	portlovchilar; sirg‘aluvchilar.	jarangli undoshlar; jarangsiz undoshlar.	sonorlar; shovqinlilar.	sof undoshlar; qorishiq undoshlar.

AL va KHK darsligidan(A. Rafiyev):

Shovqinli undoshlar ovozning ishtirokiga ko‘ra jarangli va jarangsizlarga bo‘linadi:

Jarangli undoshlar tarkibida shovqin bilan birga ma’lum darajada ovoz ham ishtirok etadi. Shovqinli jarangli undoshlar 8 ta: b,d,j,g,v,z,y,g‘

Jarangsiz undoshlar ovoz mutlaqo qatnashmaydigan, faqat shovqindangina iborat bo‘lgan tovushlardir. Shovqinli jarangsiz undoshlar 10 ta: p,t,k,q,f,s,sh,x,h,ch

Sonor(ovozdor)lar esa beshta jarangli: l, m, n, ng, r. Bularning ichidan m,n,ng burun tovushlari, l yon tovush, r titroq tovush sanaladi.

A. Rafiyev portlovchilarni sof va qorishiq portlovchilar(d+j-dj, t+sh-ch)ga ajratadi.

AL va KHK darsligidan:

Fonema va harf

Biz nutqimizni yozma ravishda ham bayon qilamiz. Bunda yozma nutq harflar ketma-ketligidan tashkil topadi.

Fonemaning yozuvdagi ifodasiga harf deyiladi.

Harflar fonemalarning yozuvdagi aksi, tasviridir. Shuning uchun har bir tilda harflar shu tilning fonemalariga qarab olinadi. Bir fonemaga bir harfni to‘g‘ri keltirishga harakat qilinadi.

Harflarni xotirada yaxshi saqlash va lug‘at tuzishda ma’lum izchillikka amal qilish maqsadida harflar muayyan tartibda joylashtiriladi.

Muayyan tartibda joylashtirilgan harflar tizimiga alifbo deyiladi.

Lotin yozuviga asoslangan yangi o‘zbek alifbosida har bir unli fonema alohida-alohida harflar orqali ifodalangan bo‘lsa, undoshlarda fonemalarni ikki harf orqali ifodalash hollari uchraydi: sh, ch, ng kabi.

Erkin yettiga yetdi (jarangsiz undoshning jaranglilanishi natijasida yuzaga keladigan omofon). Guvoh sudga ketdi, qo‘shnim sutga ketdi (jarangli undoshning jarangsizlanishi natijasida yuzaga keladigan omofon). Tursun tomda tursin.

GRAFIKA

Ona tili (5-sinf)

Harflarning ma’lum bir tartibda joylashuviga alifbo deyiladi. Alifbo so‘zi arab yozuvidagi harflar tartibining birinchi va ikkinchi harflari -alif va bo(be) nomlarining qo‘shiluvidan hosil bo‘lgan. Hozirgi o‘zbek alifbosi lotin yozuviga asoslanganligi tufayli lotin yozuvi asosidagi yangi o‘zbek alifbosi deyiladi.

AL va KHK darsligidan:

O‘zbek yozuvi tarixi

Inson nutqi ikki xil ko‘rinishga ega bo‘ladi: og‘zaki va yozma. Yozma nutq og‘zaki nutqni maxsus belgilar tizimi yordamida ifodalash demakdir. Og‘zaki nutqda tovushlardan, yozma nutqda esa harflardan foydalanamiz. Yozma nutq yozuvning kelib chiqishi va uning tarixi bilan chambarchas bog‘liqdir.

Boshqa xalqlar qatori o‘zbek xalqi ham o‘tmishda bir qancha yozuv turlaridan foydalangan. Avesto, urxun-enasoy, sug‘d, xorazm, uyg‘ur yozuvlari shular jumlasidandir. Bu yozuvlarda xalqimizning tarixi, urf-odatlari, madaniyati va san’atiga aloqador bo‘lgan qimmatli ma’lumotlar saqlanib qolgan.

O‘zbek xalqi 1930-yilga qadar bir necha yuz yillar davomida arab grafikasiga asoslangan turkiy yozuvdan foydalanib kelgan. Abu Ali ibn Sinoning tabobatga doir bebaho asarlari, Abu Nasr Forobiy, Muhammad al-Xorazmiy, Abu Rayhon Beruniy, Mirzo Ulug‘bek singari buyuk olimlarimizning ilmiy mushohadalari, Navoiy, Bobur, Lutfiy, Mashrab, Furqat, Cho‘lpon-u Fitratlarning aql bovar qilmas go‘zal satrlari aynan ana shu yozuvda bitilgan.

1930-yildan to 1940-yilga qadar xalqimiz lotin yozuvidan foydalandi. 1940-yilning may oyidan boshlab esa rus grafikasiga asoslangan o‘zbek yozuvi amalda tatbiq etildi.

Mustaqillik barcha sohalarda bo‘lgani singari yozuv borasida ham milliy davlatchilik siyosatini yurgizish imkoniyatlarini yaratdi.

1993-yilning 2-sentabr kuni O‘zbekiston Respublikasining “Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini joriy etish to‘g‘risida”gi Qonuni qabul qilindi.

1995-yilning 6-may kuni O‘zbekiston Respublikasining “Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini joriy etish to‘g‘risida”gi Qonunga o‘zgartirishlar kiritish haqida”gi Qonuni qabul qilindi.

Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini joriy etish to‘g‘risida

Ushbu qonun O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga asoslanib va o‘zbek yozuvining lotin alifbosiga o‘tilgan 1929-1940-yillardagi ijobiy tajribasidan kelib chiqib, keng jamoatchilik vakillari bildirgan istak-xohishlarni inobatga olgan holda respublikaning har taraflama kamol topishini va jahon komunikatsiya tizimiga kirishini jadallashtiruvchi qulay sharoit yaratishga xizmat qiladi.

1-m o d d a. O‘zbekiston Respublikasida lotin yozuviga asoslangan quyidagi 31 harf va 1 tutuq belgisi (apostrof)dan iborat o‘zbek alifbosi joriy etilsin.

2-m o d d a. Lotin yozuvi asosidagi o‘zbek yozuvini joriy etish bilan birga O‘zbekiston xalqining milliy iftixori bo‘lmish bebaho ma’naviy meros bitilgan arab alifbosini va kirillitsani o‘rganish va ulardan foydalanish uchun zarur sharoitlar saqlab qolinadi.

1995-yil 6-mayda alifboga o‘zgartirishlar kiritildi. 26 ta harf, 3 ta harfiy birikma belgilandi:

O‘zbekiston Respublikasining « Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini joriy etish to‘g‘risida »gi Qonuniga o‘zgartirishlar kiritish haqida

O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi qaror qiladi:

O‘zbekiston Respublikasining 1993-yiI 2-sentabrida qabul qilingan «Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini joriy etish to‘g‘risida»gi Qonuniga (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi Axborotnomasi, 1993-yil, 9-son, 331-modda) quyidagi o‘zgartirishlar kiritilsin:

1.1- moddadagi «31 harf va 1 tutuq belgisi (apostrof)dan» so‘zlari «26 ta harf va 3 ta harflar birikmasidan» so‘zlari bilan almashtirilsin.

2–3–4–moddalarda ayrim harflarning mustaqil harf belgisi sifatida alifbodan chiqarishi, boshqacha ifodalanishi ko‘rsatilgan.

Lotin yozuviga asoslangan yangi o‘zbek alifbosi:

1	Aa	7	Hh	13	Nn	19	Tt	25	O‘o‘
2	Bb	8	Ii	14	Oo	20	Uu	26	G‘g‘
3	Dd	9	Jj	15	Pp	21	Vv	27	Shsh
4	Ee	10	Kk	16	Qq	22	Xx	28	Chch
5	Ff	11	Ll	17	Rr	23	Yy	29	Ngng
6	Gg	12	Mm	18	Ss	24	Zz

Eslatma: Hozirgi miloddan boshlab VI asrgacha so‘g‘d yozuvi, V—X asrlarda O‘rxun—Enasoy (boshqa nomlari: run, runik, dulbarchin) yozuvi, VI—VII asrlardan XIV—XV asrlargacha uyg‘ur yozuvi, VIII asrdan (720-yildan) XX asrning boshlarigacha (1929-yilgacha) arab yozuvi amalda bo‘ldi. Arab yozuvi 800 yil davomida uyg‘ur yozuvi bilan yonma-yon ishlatildi. Arab yozuvida eng nodir yozma yodgorliklarimiz, ming yillik tariximiz bitilgan bo‘lsa-da, bu yozuv o‘zbek tili fonetikasi va tabiatiga mos kelmaganligi uchun jadidlar XX asr boshlaridayoq eski o‘zbek yozuvini isloh qilishga kirishdilar. 1921-yildan boshlab lotin yozuvi asosidagi o‘zbek yozuviga o‘tish harakati boshlandi. 1930-yildan to 1940-yilga qadar xalqimiz lotin yozuvidan foydalandi. 1940-yil may oyida kirill (rus) grafikasi asosidagi o‘zbek yozuviga o‘tildi.

Jahonda 220 dan ortiq yozuv bor. Dunyo xalqlarinig 30 % dan ortig‘i lotin alifbosidan foydalanishadi.

So‘z tarkibidagi fonetik o‘zgarishlar

Ona tili (5-sinf)

Rost (ros) , g‘isht (g‘ish) kabi so‘zlarining oxiridagi tovush talaffuzda tushib qoladi, ammo ular yozuvda saqlanadi. Oid, shoir so‘zlarida esa ikki unli orasida talaffuzda y undoshi orttiriladi, lekin yozuvda asl holati saqlanadi.

O‘rni, singlisi, pasay kabi so‘zlardagi o‘zgarish adabiy me’yor sanaladi.

AL va KHK darsligidan:

So‘z tarkibida yuz beradigan asosiy fonetik o‘zgarishlarga singarmonizm, assimilatsiya, dissimilatsiya, metateza, tovush tushishi, tovush qo‘shilishi, tovush o‘zgarishi kabilar kiradi.

Nutq jarayonida tovushlarni ketma-ket keltirish yo‘li bilan turli xil ma’noli birliklarni hosil qilamiz. Masalan, t-o-sh, b-o-sh, q-o-l.

Yuqoridagi so‘zlar tarkibidagi tovushlar alohida-alohida emas, balki uzluksiz talaffuz qilinadi, so‘zlar uzluksiz talaffuz qilinganda, uning tarkibidagi bir tovush hali to‘liq talaffuz qilinmay turib, nutq a’zolari ikkinchisiga tayyorlanib turadi. Natijada tovushlar zanjiri vujudga keladi.

Talaffuz qulayligiga intilish harakati tufayli nutq jarayonida tovushlar zanjirida turli fonetik o‘zgarishlar ro‘y beradi.

Masalan, oq so‘zi asosiga ­–gach qo‘shimchasini qo‘shsak, asos oxiridagi chuqur til orqa q dan so‘ng til orqa g undoshi kelib, chuqur til orqa tovushidan til orqa tovushiga birdaniga o‘tishi qiyinlashadi. Talaffuz noqulayligi vujudga keladi. Ana shu noqulaylikni bartaraf qilish, qulaylikka erishish uchun ikkinchi tovush ham chuqur til orqa tovushiga aylantiriladi.

Solishtiring: oqqach, soqqani, ekkani kabi.

Nutq jarayonida talaffuz qulayligiga erishish harakati tufayli nutq jarayonida ketma-ket kelayotgan tovushlarning o‘zaro ta’siri natijasida o‘zgarishlarga uchrashi fonetik hodisalar deyiladi. Fonetik hodisalar unlilarga ham, undoshlarga ham taalluqlidir.

Assimilatsiya (assimilatio lotincha so‘z bo‘lib, o‘xshatish, moslashtirish demakdir) qator kelgan nutq tovushlarining bir-biriga ta’sir qilib o‘ziga moslashtirishidir. Bir tovushning yon tovushga moslashishi,singishi. Assimilatsiya ikki xil bo‘ladi:

1) progressiv assimilatsiya oldingi tovushning keyingi tovushni о’ziga o‘xshatishidir: aytdi – aytti, otdan-ottan, yurak+ga - yurakka 2) regressiv assimilatsiya keyingi tovushning oldingi tovushni o‘ziga o‘xshatishidir: yigit+cha -yigichcha, yoz+sin-yossin, tuz+siz-tussiz.

Dissimilatsiya (lotincha dissimiatio so‘zidan olingan bo‘lib, o‘xshamaslik, noo‘xshashlik ma’nosini bildiradi) nutq jarayonida ba’zi bir so‘zlarda yonma-yon kelgan ikkita o‘xshash tovushning noo‘xshash bo‘lib qolishidir. Dissimilatsiya ham ikki xil bo‘ladi: 1) progressiv dissimilatsiya. Bunda keyingi tovush o‘zgaradi: birorta -bironta, zarur – zaril, soldat-sallot; 2) regressiv dissimilatsiya. Bunda oldingi tovush o‘zgaradi: ittifoq - intifoq, koridor – kolidor, maqtanmoq – maxtanmoq kabi (qt ning yonma-yon kelishida ro‘y beradigan o‘zgarish dissimilatsiya sanaladi. qs ning yonma-yon kelishida bo‘ladigan o‘zgarish dissimilatsiya emas. m-n: oqsil, taqsim).

Metateza undosh tovushlarning o‘rin almashuvidir: tuproq-turpoq, aylanmoq - aynalmoq, yog‘mir-yomg‘ir, ahvol-avhol, o‘granmoq-о’rganmoq.Yonma-yon kelgan tovushlarning o‘rin almashishi ko‘proq jonli so‘zlashuvga, ayniqsa, shevalarga xos bo‘lib, adabiy tilda kam uchraydi.

Tovush o‘zgarishi tasnifi

O‘zgarish turi	Tovush turi	Tovushlar	Misollar
Tovush almashishi	Unlilar	o-a, a-o, i-u	Son-sana, sayla-saylov, sovi-sovuq
	Undoshlar	k-g, q-g‘	Bilak-bilagi, yutuq-yutug‘i
Tovush tushishi	Unlilar	a, i, u	Shahar-shahri, qorin-qorni, burun-burni
	Undoshlar	n, t	Men-mening, past-pasay
Tovush orttirilishi	Undoshlar	n, y	U+ga-unga, obro‘+im-obro‘yim, mavqe+im-mavqeyim

Eslatma: Tovush o‘zgarishlari asosda, qo‘shimchada, ham asos, ham qo‘shimchada yuz beradi.

Qo‘sh va qator undoshli so‘zlar

Ona tili (5-sinf)

Tarkibida yonma-yon bir xil undoshlar kelgan so‘zlar qo‘sh undoshli so‘zlardir.

Ikki, chaqqon kabi so‘zlarda qo‘sh undosh qismlari aniq talaffuz qilinadi va shunday yoziladi.

Million, artilleriya kabi so‘zlarda kelgan qo‘sh undoshlar bir undoshdek talaffuz etiladi, lekin qo‘sh undosh bilan yoziladi.

Gramm, metall kabi so‘zlar oxirida kelgan qo‘sh undoshlardan biri talaffuzda tushirib qoldirilsa ham, yozuvda hamisha ifodalanadi.

Bunday undosh bilan tugagan so‘zlarga qo‘shimchalar qo‘shilganda, qo‘sh undoshning biri yozilmaydi.

Bir bo‘g‘inida yonma-yon ikki xil undosh kelgan so‘zlar qator undoshli so‘zlardir.

So‘z boshidagi qator undoshlar o‘rtasiga yoki oldiga bir qisqa unli qo‘shib talaffuz qilinsa ham bu qisqa unli yozilmaydi. Go‘sht, do‘st, barg kabi so‘z oxirida kelgan qo‘sh undoshlardan biri talaffuzda tushib qolsa ham yozuvda ifodalanadi.

Paxta, nimcha, o‘simlik so‘zlarida ham yonma-yon kelgan ikki undosh bor, lekin bu undoshlar bir bo‘g‘inda bo‘lmaganligi uchun qator kelgan undoshlar hisoblanmaydi.

AL va KHK darsligidan:

Qo‘sh undoshlarning qo‘llanilishi. O‘zbekcha so‘zlarning fonetik tuzilishidagi o‘ziga xoslik shundaki, so‘zning boshida ketma-ket ikki undosh bir joyda kelmaydi. Shuningdek, so‘zning oxirida ham st (ost, ust), lt (yilt, milt), rt (qurt, to‘rt, turt) kabi qo‘sh undoshlardan tashqari, boshqa undoshlar yonma-yon kelolmaydi.

Traktor, stakan, stol so‘z boshida qo‘sh undosh kelgan so‘zlar xorijiy tillaridan kirib kelgan so‘zlardir. So‘zlarning bunday tovush tuzilishi tilimizga xos bo‘lmaganligi uchun ham qo‘sh undoshlar orasida, ba’zan oldida bir unli qo‘shilib ikki bo‘g‘inga ajratilgan holda talaffuz qilinadi (tiraktir, istakan kabi), lekin ular asl holatida yoziladi (traktor, stakan kabi).

So‘z oxirida kelgan go‘sht, musht (sht), daraxt, baxt (xt), barg (rg) kabi so‘zlar esa, asosan, fors-fojik tilidan o‘tgan. Bunday so‘zlarda qo‘sh undoshlardan biri talaffuzda tushirib qoldiriladi.Ular yozuvda saqlanadi: go‘sht-go‘sh, daraxt-darax.

So‘z o‘rtasida qo‘sh undoshlarning kelishi ancha faol. U deyarli barcha undoshlarda uchraydi: katta, sodda, alla, hissa, lazzat, himmat, jajji, musaffo, do‘ppi, minnat, arra, quvvat, labbay, to‘qqiz.

Qo‘sh undoshli so‘zlar

Takror undoshli so‘zlar

Qator keladigan undoshli so‘zlar

Ohang va uning nutqdagi ahamiyati

Og‘zaki nutq oqimi bo‘linuvchanlik xususiyatiga ega bo‘lgan tovushlar ketma-ketligidan iborat. Bunday bo‘linuvchanlik xususiyatiga ega bo‘lgan tovushlar qatori segment birliklar qatori hisoblanadi. Lekin og‘zaki nutqimiz faqat segment birliklardangina tashkil topmaydi. Bulardan tashqari ketma-ket joylashgan va bo‘linuvchanlik xususiyatiga ega bo‘lgan tovushlar qatori ustiga qo‘yilgan ustsegment birliklarga ham ega bo‘ladi va bu birliklar nutqimiz ta’sirchanligini ta’minlaydi.

Ustsegment birliklar urg‘u, ohang, to‘xtam (pauza), nutqning emotsional bo‘yog‘i (darak, so‘roq, buyruq, his-hayajon va boshqalar) kabilarni o‘z ichiga oladi. Yuqorida ko‘rsatilgan ustsegment birliklarning jami nutq ohangini tashkil etadi.

Og‘zaki nutqimiz esa segment birliklar bilan ustsegment birliklarning o‘zaro munosabatidan iborat bo‘ladi. Ko‘pincha bunga imo-ishoralar, mimikalar qo‘shilib, nutqimizni yana ham ta’sirli, bo‘yoqdor qilishga xizmat qiladi.

Urg‘u va uning turlari

Ona tili (5-sinf)

So‘z bo‘g‘inlaridan yoki gapda ishtirok etayotgan so‘zlardan birining boshqalariga nisbatan kuchliroq talaffuz qilinishiga urg‘u deyiladi. Urg‘u ikki xil bo‘ladi: 1) so‘z urg‘usi; 2) gap urg‘usi. So‘z bo‘g‘inlaridan birining boshqalaridan kuchliroq talaffuz qilinishi so‘z urg‘usi deyiladi. Tilimizda so‘z urg‘usi ko‘pincha so‘zlarning oxirgi bo‘g‘iniga tushadi. So‘zda bo‘g‘inlar ko‘payishi bilan urg‘u ham oxirgi bo‘g‘inga ko‘chib boradi. Yozuvda urg‘u tushgan bo‘g‘in yoki so‘z tepasiga ( ) belgisini qo‘yish bilan ifodalash mumkin. Masalan: dala, dalalar, dalalarga.

Gapda ishtirok etayotgan so‘zlardan birining boshqalariga nisbatan kuchliroq talaffuz qilinishiga gap urg‘usi yoki mantiqiy urg‘u deyiladi.

Masalan: Buvijonim so‘zlarini kutaman.

AL va KHK darsligidan:

So‘zdagi bo‘g‘inlarning, gapdagi so‘zlarning boshqalardan kuchliroq talaffuz qilinishiga urg‘u deyiladi.

Ikki va undan ortiq bo‘g‘inlardan tashkil topgan so‘zlarning talaffuzida bo‘ginlardan biri ma’lum sababga ko‘ra boshqalariga nisbatan kuchliroq talaffuz etiladi. Bu hodisa so‘z urg‘usi hisoblanadi.

Urg‘u yordamida nutq ko‘rkamlashadi, eshituvchiga yoqimli bo‘ladi, uni zeriktirmaydi. Turkiy, jumladan,o‘zbek tilida urg‘u o‘rniga ko‘ra ko‘chib yuruvchi urg‘u sanaladi.

Masalan:o‘rik-o‘rikzor-o‘rikzorlar-o‘rikzorlarga.

Ko‘rinadiki, o‘zbek tilida urg‘u, asosan, so‘zning oxirgi bo‘g‘iniga tushadi va so‘zni gap tarkibida boshqa so‘zdan ajratish hamda so‘z fonetik tarkibini uyushtirish vazifasini bajaradi.

O‘zbek tiliga arab, fors-tojik, rus va boshqa yevropa tillaridan o‘zlashgan so‘zlarda urg‘u barqaror o‘ringa ega. Bu urg‘uning o‘sha tillardagi ahamiyati bilan bog‘liqdir.

Masalan, tadbir, monitoring, reklama, tijorat, ma’lum, bahor va h.k.

Urg‘u ma’no farqlash uchun ham xizmat qiladi.

bog‘lar – bog‘lar

hozir – hozir

yangi – yangi

etik – etik

akademik - akademik

Urg‘u ikki xil bo‘ladi: 1. So‘z urg‘usi. 2. Ma’no (frazaviy) urg‘usi.

So‘z urg‘usi so‘zdagi bo‘g‘inlardan biriga tushadi. Akademik litsey, akademik shoir.

Ma’no urg‘usi gapdagi ma’lum bir so‘zning boshqalariga nisbatan ta’kidlab, ajratib aytilishini ta’minlaydi, Masalan: Samarqandda (boshqa biron-bir shaharda emas) afsonaviy obidalar ko‘p.