Бухоро озик-овкат ва енгил саноат технологияси институти «озик-овкат махсулотлари технологияси» факультети «умумий химия» кафедраси



Download 1,52 Mb.
bet34/56
Sana21.02.2022
Hajmi1,52 Mb.
#51080
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   56
Bog'liq
УМУМИЙ ВА АНОРГАНИК ХИМИЯ

ИШЛАТИЛИШИ
Бор атоми ядроси осонликча нейтрон бириктириб олиш хусусиятига эга. Шу сабабдан бор бирикмалари. ядровий энергетикада ядро жараёнларини сусайтирувчи сифатида ишлатилади. Бор (Cr, Zr) каби купчилик d - , ва f - металлар билан бирикиб юкори хароратга чидамли (2000-30000C) ва химиявий таъсирга бардошли боридлар хосил килади. Шу хоссаларига асосланиб, купчилик боридлардан ва котишмаларидан реактив двигателлар деталлари, газ турбиналарининг парраклари тайёрланади. Баъзи боридлар катализатор сифатида, электрон асбобларларнинг катодларини ясашда ишлайтилади.
Боранлар ракета ёкилгиси сифатида ишлатилади.
Бор оксиди, бор тузлари шиша таркибига кушилганда (3-12% B2O3) химикатларга ва юкори хароратга бардошли шиша турлари тайёрланади, борат кислота медицинада ишлатилади.
Бор билан углерод бирикмаси бороуглерод-карбонат хам дейилади. Бирикмалар юкори хароратга бардошли карборанли полимерлар ишлаб чикаришда ишлатилади. Бор карбиди В4С - юкори хароратга бардошли (Тсуюкл = 26230К). Жудда катта каттикликка эга булган модда. Азот билан бор бирикиб боро нитрид (BN) ни хосил килади. Бор нитридининг каттиклиги олмос каттиклигига якиндир. Боразон металларни кесишда ишлатилади.


АЛЮМИНИЙ
Бор гурухчасининг иккинчи элементи алюминийдир. Алюминий атоми радиуси борникидан каттарок булгани сабабли ионланиш энергияси кичикрок, шунинг учун хам алюминийнинг металлик хоссалари борникига караганда кучлирок намоён булади. Алюминий амфотер элементдир.
Al - нинг табиатда таркалган бирикмалари: Al2O3*H2O - боксит (корунд), Me2[Al2Si2O8]; Me5[AlSi3O10]; KAl2[AlSi3O10](OH)2 мусковит, (Na,K)2[Al2Si2O8] - нефелин, Al4[Si4O10](OH)8 - каолинит, Na3[AlF6] - криолит. Al нинг ер пустлогидаги умумий микдори 5,5 % ни ташкил этади. Алюминий табиатда факат бирикма холида учрайди.
Олиниши. Алюминий асосан, боксит Al2О3* H2О - дан электролиз усули билан олинади. Бокситнинг суюкланиш хароратсини пасайтириш учун фторидлар CaF2, MgF2, AlF3 кушилади электролиз жараёни куйидагича боради:
Al2О3 Al+3 + AlO33 (суюкланма)
катодда: Al+3 + 3e- Al0
анодда: 4AlO3 - 2e-Al2O3 + 3O20
Электролизер корпуси катод вазифасини бажаради. Унда алюминий суюк холатда ажралиб чикади (Тсуюкл = 6600С). Графитдан ясалган анодда кислород ажралиб чикади ва графитни углерод оксидларигача оксидлайди.

Al2O3 - Na3AlF6 суюкланмасининг электролиз схемаси.
1 - Графитдан ясалган анодлар
2 - Электролит суюкланмаси
3 - Суюк холатидаги алюминий
4 - Катод (печнинг туби)
5 - Печнинг корпуси.
Хоссалари: Al - ок, кумушсимон, пластик (юмшок), енгил, яхши элект утказувчан, хавода оксидланувчи металл. Химиявий хоссалари жихатдан активлик каторида ишкорий ер металларидан кейин турсада, сиртида оксид парда хосил килгани учун пассив металл.
Al - металлмаслар билан реакцияга киришади:
2Al + 3Cl2 2AlCl3
Алюминий, ишкорий металлар каби, гидрид хосил килиш хоссасига эга, улар оддий ва комплекс гидридлар холида булади:
2Al + 3H2 2AlH3
AlCl3 + 4LiH Li[AlH4] + 3LiCl
3Li[AlH4] + AlCl3 4AlH3 + 3liCl
AlH3 + NaH Na[AlH4]
Na[AlH4] + 2NaH3 Na[AlH6]
Алюминий амфотер хоссага эга булганлиги сабабли хам кислота, хам асослар билан реакцияга киришади:
2Al + 6HCl 2AlCl3 + 3H2
2Al + 2NaOH + H2О 2NaAlO2 + 3H2
Шунингдек, комплекс катион ва комплекс анион хосил килади:
2Al + 6H2O + 6OH- 3H2 + 2[Al(OH)6]3-
2Al + 6NaOH + 6H2O 2Na3[Al(OH2)6] + 3H2
Хосил булган комплекс туз натрий гексагидроксоалюминат деб айтилади. Al метали ишкорлар билан кислоталарга нисбатан тезрок реакцияга киришади. Чунки алюминийнинг кислотали мухитда оксидланиш потенциали киймати ишкорий мухитдаги кийматидан катта ва алюминий метали очик хавода тезлик билан химиявий баркарор оксид парда - Al2O3 хосил килади, купчилик холарда Al - металини эритиш учун шу оксид парда металл сиртидан олиб ташланиши керак.
Алюминийнинг устки оксид пардасини уткир асбоб ердамида, ёки амалгама хосил килиб олиб ташланса, алюминий шиддат билан сувда эрийди:
2Al + 6H2O 2Al(OH)3 + 3H2
Нитрат ва сулфат кислоталар билан алюминий таъсирлашганда хам унинг сиртида оксид парда хосил булади ва бу оксид химоя кават вазифасини бажаради. Шу сабабли алюминий метали бу кислоталар билан кийинрок таъсирлашади.
Алюминий оксиди - Al2O3 ок рангли, сувда эримайдиган модда. Аморф ва кристалл холатда мавжуд булиб, кислота ва ишкорларда эрийди. Юкори температурага чидамли модда Табиатда Al2O3 - боксит номи билан аталадиган минерал холида булади. Купчилик холларда Al(ОН)3 ни термик парчалаб олинади:
Al(ОН)3 Al2O3 + 3H2O
Бу усул билан олинадиган Al2O3 глинозем дейилади.
Алюминий оксиди амфотер оксиди эканлигидан, кислота ва ишкорларда эрийди.
Al2O3 + 3H2SO4 Al2(SO4)3 + 3H2O (кийин боради)
Al2O3 + 2NaOH 2NaAlO2 + H2O (осон боради)
NaAlO2 + 2H2O Na[Al(OH)4]
Алюминий гидроксиди Al(OH)3 сувда (рН=7) эримайдиган, амфотер хоссага эга булган ок аморф модда. Лекин эритма мухити кескин узгарса (рН < 7) кислоталар ва (рН > 7) ишкорлар таъсирида эрийди:
Al(OH)3 + 3HCl AlCl3 + 3H2O
Al(OH)3 + 3H+ Al+3 + 3H2O
Al(OH)3 + NaOH Na[Al(OH)4]
Al(OH)3 + OH- [Al (OH)4]-
Барча сувда эримайдиган гидроксидлар каби алюминий гидроксиди хам алюминий тузларига ишкор таъсир эттириб олинади:
AlCl3 + 3NaOH Al(OH)3 + 3NaCl
Реакция учун олинган реагентлар туз: ишкор 1:3 катъий эквимоляр нисбатда булиши шарт.
Бу реакция куйидагича боради. Al - тузлари сувда эриганда Al+3 иони гидратланган [AL(H2O)6)]+3 булади, реакцияда шу ион иштирок этади:
[Al(H2O)6]3+ + OH- [Al(H2O)5OH]2+ + H2O
[Al(H2O)5OH]2+ + OH- [Al(H2O)4(OH)2]+ + H2O
[Al(H2O)4(OH)2]+ + OH- [Al(H2O)3(OH)3] + H2O
Хосил булган комплекс бирикма [Al(OH)3*(H2O)3] полимер тузилишли булиб, Al(OH)3*xH2O таркибга тугри келади.
[Al(OH)3*(H2O)3] - амфотер модда, унинг кислота ва ишкорда эришини куйидаги умумий (схема) тенглама билан тушунтириш мумкин:
+3nOH- +3nOH-
n [Al(OH2)6]+3 [Al(OH)3(H2O)3]n n[Al(OH)6]3-

катион-комплекс [Al(OH)3]n анион-комплекс

Бу тенгламага асосан кислотали (pH<7) эритмалардан алюминийнинг кристаллогидратлари: Al2(SO4)3*18H2O; Al(NO3)3*9H2O; AlCl3*6H2O олинади. Ишкорий (pH>7) эритмалардан турли алюминат тузлари Na[Al(OH)4(H2O)2]; Na3[Al(OH)6] олинади.


Al - тузлари гидролизланади. Гидролиз реакциялари боскичли характерга эга. Буни (Al2(SO4)3 тузи мисолида куриб чикайлик):
I боскич: [Al(H2O)6]3+ + H2O [Al(OH)(H2O)5]2+ + H+ (pH<7)
Хосил булган комплекс ион - пентаакво-гидроксо-алюминат ион эритманинг рН-ига, хароратга ва тузнинг концентрациясига боглик холда гидролизланишда давом этади:
II [Al(OH)(H2O)5]2+ + H2O [Al(OH)2(H2O)4]+ + H+ (pH<7)
Кейинги боскичда:
III [Al(OH)2(H2O)4]+ + H2O [Al(OH)3(H2O)3] + H+
Лекин, охирги боскич жуда камдан-кам боради. Одатда гидролиз I, II боскичларда тухтайди ва алюминийнинг гидроксо тузлари: [Al(OH)(H2O)5]SO4; [Al(OH)2(H2O)4]2SO4 хосил булади. Агар гидролиз охиригача борганда эди Al(OH)3*xH2O сувда деярли эримайдиган модда хосил булар эди. Лекин Al3+ нинг купчилик тузлари тиник эритмалар хосил килади. Бунинг сабаби алюминий тузларининг гидролизи охиригача бормаслигидир.
Алюминий гидроксидининг дегидратланган, яъни сувсизлантирилган шакли алюмогель техникада адсорбент сифатида ишлатилади. Алюмогелнинг механик ва химиявий жихатдан баркарор булишининг сабаби Al(OH)3*xH2O таркибидаги "оксол" боглари харорат таъсирида (- Al - O - Al -) "окси" богларга айланиб кетишидир.
Алюминий катор гидрокси, урта ва куш тузлар хосил килади. Булардан галогенли, сульфатли, нитратли, ацетатли тузлари сувда яхши эрийди.
Алюминий куш тузлари аччиктошлар, (NH4)2Al2(SO4)4*nH2O КАl(SO4)20* 12H2O, тери ошлашда, тукимачилик саноатида газлама буяшда ишлатилади.



Download 1,52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   56




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish