Buhoro oziқ –ovқat va engil sanoat tehnologiya instituti “Ijtimoiy fanlar” kafedrasi yiғilishida muhokama қilindi va қўllanma sifatida institut uslubiy kengashi muhokamasiga tavsiya etildi

Nikoh shartnomasi. Er va xotinning shaxsiy, mulkiy huquq va majburiyatlari.

Nikoh ro`yxatga olingan paytdan boshlab nikohni tuzganlar er-xotin deb hisoblanadilar va shu paytdan e`tiboran ular o`rtasida er-xotinlik huquq va majburiyatlari vujudga keladi. Er-xotinning mulkiy huquq va majburiyatlari O`zbekiston Respublikasining Fuqarolik va Oila Kodekslari normalari bilan tartibga solinadi. Er-xotinning mulkiy munosabatlari ikki xil usul bilan tartibga solinadi:

1) Er-xotin mulkining qonuniy tartibi;

2) Er-xotin mulkining shartnomaviy tartibi.

1. Er-xotin mulkining qonuniy tartibi.- Er-xotin nikoh davomida birgalikda orttirgan mol-mulklariga egalik qiladilar, undan foydalanadilar va bu mulkni tasarruf etadilar.

Er-xotin nikoh davomida orttirgan mol-mulklarni, shuningdek nikoh qayd etilgunga qadar, bo`lajak er-xotinning umumiy mablag`lari umumiy mulki hisoblanadi.

Er va xotinning har birining mulki. Bu er va xotinning nikohga qadar o`ziga tegishli bo`lgan mol-mulki, shuningdek, ulardan har birining nikoh davomida hadya, meros tariqasida yoki boshqa bepul bitimlar asosida olgan mol-mulkidir.

Qimmatbaho buyumlar va zebu ziynatlardan boshqa shaxsiy foydalanishdagi buyumlar (kiyim-bosh, poyabzal va h), garshi nikoh davomida er va xotinning umumiy mablag`i hisobiga olingan bo`lsa ham, ulardan foydalanib kelgan er va xotinning xususiy mulki hisoblanadi.

Nikoh bekor qilinganda faqat birgalikdagi mol-mulkni bo`lish masalasi qo`yiladi. Er va xotinning har birining mulki o`zaro bo`linmaydi. Balog`atga yetmagan bolalar uchun sotib olingan narsa-ashyolar ham bo`linmaydi. U bolalar bilan birga yashaydigan er yoki xotinga berilishi kerak.

2. Er va xotin mol-mulkining shartnomaviy tartibi. U nikoh shartnomasini tuzish orqali rasmiylashtiriladi. Nikoh – nikohlanuvchi shaxslarning yoki er va xotinning nikohda bo`lgan davrida va (yoki) er va xotin nikohdan ajratilgan taqdirda ularning mulkiy huquq hamda majburiyatlarini belgilovchi kelishuvidir (Oila kodeksining 29-moddasi).

Nikoh shartnomasi nikohgasha ham (u davlat ro`yxatiga olinguniga qadar), nikoh davrida ham tuzilishi mumkin. Faqat nikoh ro`yhatga olinishidan oldin tuzilgan nikoh shartnomasi u davlat ro`yxatiga olingan kundan e`tiboran huquqiy kuchga kiradi. Qoida tariqasida nikoh shartnomasi yozma shaklda tuziladi va notarial tasdiqdan o`tkaziladi.

Nikohga kirishda nikoh shartnomasi er-xotining ikkalovining o`zaro roziligi bilangina tuzilishi mumkin. Nikoh davomida taraflarning kelishuviga binoan nikoh shartnomasi o`zgartirilishi yoki bekor qilinishi mumkin.Nikoh shartnomasining mavjudligi nikohning majburiy shartlariga kirmaydi. Nikoh shartnomasining bekor qilinishi nikohni ajratishga olib kelmaydi, lekin nikohning ajratilishi nikoh shartnomasining bekor qilinishiga sabab bo`ladi.

Nikoh shartnomasining mazmuni. Nikoh shartnomasiga ko`ra er va xotin birgalikdagi umumiy mulkning qonunda belgilangan tartibini o`zgartirishga, er va xotinning barcha mol-mulkiga, uning ayrim turlariga yohud er va xotindan har birining mol-mulkiga nisbatan birgalikdagi, ulushli yoki alohida egalik qilish tartibini o`rnatishga haqlidir. Shartnoma er va xotinning mavjud mol-mulkiga nisbatan ham, bo`lg`usi mol-mulkiga nisbatan ham tuzilishi mumkin (OK,23-modda).

Nikoh shartnomasiga muvofiq er va xotin:

- o`zaro moddiy ta`minot berish;

- oila xarajatlarini ko`tarish;

- bir-birining daromadida ishtirok etish;

- boshqa shaxslar bilan mulkiy shartnomalar tuzish;

- birgalikda tadbirkorlik faoliyati bilan shug`ullanish bo`yicha o`z huquq va majburiyatlarini belgilab olish;

- nikohdan ajralganda er va xotindan har biriga beriladigan mulkni aniqlab olish;

- nikoh shartnomasiga er va xotinning mulkiy munosabatlariga oid boshqa qoidalarni kiritishga haqlidir.