Бухоро давлат университети

Кийик ўт (Ziziphora) нинг Ўзбекистонда 7 тури тарқалган бўлиб, улар кўп йиллик ва бир йиллик ўтлардан иборат.
Кийикўтнинг турлари таркибида эфир мойлари кўп бўлганлиги учун улардан доривор, эфир мойли, зиравор ўсимлик сифатида фойдаланилади.
Мармарак (Salvia) туркуми. Ўзбекистонда мармаракларнинг 15 та тури усади. Бу туркум вакиллари ҳам эфир мойларига бой бўлади. Мармаракларнинг бир нечта туридан до­ривор ўсимлик сифатида фойдаланилади. Ўзбекистонда мазкур оилага кирувчи турларга бой Қўзиқулоқ (Phlomis), Кўкамарон (Scutellaria), Зуфо (Nepeta) каби туркумларнинг табобатда ишлатиладиган кўплаб турлари бор.
Аҳамияти: Оила вакиллари эфир мойларига бой бўлганлигидан парфюмерия ва озиқ овқат саноатида ишлатилади. Булардан ташқари бир неча турлари доривор ҳисобланиб, тиббиётда қўлланилади. Кўпчилик турлари маданийлаштирилган.


Мавзу: Қўнғироқгулнамолар ва Қоқиўтнамолар қабиласи таснифи, тарқалиши, биологияси, аҳамияти
Режа:
1.Қўнғироқгулнамолар қабиласи. Қўнғироқгулдошлар оиласи: тавсифи, вакиллари.
2.Қоқиўтнамолар қабиласи. Қоқиўтдошлар (мураккабгулдошлар) оиласи: тавсифи, вакиллари.


Қоқиўткабилар (Asteridae) синфчаси
Бу кенжа синф магнолиятоифалар ичидаги энг катта синфча бўлиб, 5 та қабила, 13 та оила, 1400 туркум ва 30000 турни бирлаштиради. Қоқиўтнамолар (Asteraies) қабиласи. Бу қабилага 1 та қоқиўтдошлар оиласи киради.


ҚЎНҒИРОҚГУЛНАМОЛАР (CAMPANULALES) ҚАБИЛАСИ
Бу кабила 7 та оилани бирлаштиради. Оила вакиллари асосан ўт ўсимликлар, баъзан бута, камдан-кам ҳолларда дарахтлари ҳам учрайди. Ҳарактерли ҳусусиятларидан бири захира озиқа модда сифатида углеводларнинг (инулин) бўлишидир. Кўпчилик вакилларининг вегетатив аъзоларида сутсимон шира мавжуд.


Қўнғироқгулдошлар (Campanulaceae) оиласи
Бу оилага 80 туркум, 2300 га яқин тур киради. Улар ер юзида кенг тарқалган, ўт, чала бута ва бута ўсимликлардир. Узбекистонда 6 та туркумга мансуб 13 та тури ўсади. Барглари кетма-кет ёки қарама-қарши жойлашган, бутун, ёнбаргсиз бўлади. Гулла­ри актиноморф ёки зимогорф, икки жинсли, гултожи қўнғироқсимон, гулкосачаси 5 бўлакли, чангчиси 5 та. Шингилсимон, бошоқсимон ёки бошчасимон тўпгул ҳосил қилади. Гултожи кўпчилигида найсимон ёки қўнғироқсимон, ҳар хил тусдаги кўкимтир, зангори ёки бинафша рангда бўлади. Уруғчиси 2-5 та мевабаргнинг қўшилишдан ҳосил бўлган.