Бухоро давлат университети жисмоний маданият факультети

“ХОТИН-ҚИЗЛАР СПОРТИ: ИМКОНИЯТЛАР ВА ИСТИҚБОЛЛАР” 
216 
yetarlicha katta bo’lsa, uni uzoq saqlab qolish mumkin. Sport tayyorgarligini musobaqa davrida quyidagi 
vazifalar xal etadi:
1. Maxsus jismoniy tayyorgarlikni va texnik mahoratni takomillashtrish.
2. Mashg’ulot jarayoni dinamikasini nazorat qilish
3. Yuqori sport natijalariga erishishni taminlashdan iborat.
O’quv mashg’ulot jarayonida funksional holatni nazorat qilish alohida ahamiyatga ega. Sportchi 
tayyorgarligini samarali boshqarish sportchi tayyorgarligining turli tomonlari to’g’risida xolis axborotning 
mavjudligini nazarda tutadi. Sportchilar organizmi funksional holatini yurak urish suratiga qarab aniqlashning 
bugungi kunda o’nlab usullari mavjud. Bu axborot katta ahamiyatga ega bo’lib asab tizimining vegetativ 
bo’limi orqali ichki organlar inervasiyasi amalga oshira oladi, bu ko’p jihatdan organizmning funksional 
holatini belgilab beradi. Murabbiy va sportchi vegetativ asab tizimining simpatik va parasimpatik bo’limlari 
orasidagi o’zoro ta’siri hamda muvozanat to’g’risida tasavvurga ega bo’lishlari juda muhimdir. Ulardan 
birining qo’zg’aluvchanligining keskin oshib ketishi umuman vegitativ asab tizimi tonusining buzilishiga olib 
keladi. Jismoniy yuklamalarni bajarish jarayonida va darhol ulardan keyin sportchilarda simpatik asab tizimi 
tonusining oshishi qayd qilinadi, yurak qisqarishining sekinlashishi, arterial bosmning pasayishi va boshqa 
belgilar bilan ifodalaniladi. Bu tabiiy agar shunday belgilar tinch holatda nomoyon bo’lsa, bu organizmning 
tiklanib ulgurmaganligi, o’ta toliqqanligi va haddan ortiq mashqlanganligidan dalolat beradi.
Demak, Agar maxsus dastur vegetativ asab tizimi ikkala bo’limining muvoznati to’g’risida 
parametrlarni bersa, unda istalgan yo’nalishdagi va shiddatdagi mashg’ulotlarni bajarish mumkin. Agar 
simpatik bo’lmning biroz ustunligi aniqlansa, ish 70% dan oshmaydigan shiddatda bajariladi va bunda tomir 
urishi daqiqasiga 170 zarbagacha bo’lishi zarur. Organizm endi tiklanayotgan bo’lsa bajariladigan ish tomir 
urishi daqiqasiga 120 - 140 zarba atrofida bo’lgaanda bajariladi. Biz sportchilar sport formasi shakillanganlik 
darajasini quyidagi testlardan foydalangan holda aniqlashga etibor qaratdik.