Бухоро давлат университети “ИҚтисодиёт” кафедраси

 
 
КЛАСТЕР СИЁСАТИ ВА ТАРМОҚ КЛАСТЕРЛАР 
БухДУ Туризм кафедраси 
докторанти, и.ф.н. Ибрагимов Н.С. 
Кластер сиёсати
– кластерларни ривожлантиришни рағбатлантириш 
орқали мамлакат рақобатбардошлигини оширишга қаратилаган чора-
тадбирлар мажмуидир. Кластер сиёсатини амалга оширишда давлатнинг 
ролига қараб 4 тури ажратилади. 
1. 
Каталитик
– далатнинг лойиҳаларни чегараланган шаклда 
молиялаштириш орқали ўзаро манфаатдор томонларни, масалан хусусий 
компаниялар ҳамда илмий-тадқиқот ташкилотларини биргаликда ҳаракат 
қилишларида “катализатор” сифатида намоён бўлиши.
2. 
Қўллаб-қувватловчи
– давлат ҳокимияти органлари 
каталитик 
кластер сиёсатига
қўшимча равишда ҳудудий инфратузилмага сезиларли 
инвестициялар киритиш, олий, ўрта-махсус ва таълимдан кейинги таълим 
босқичларини такомиллаштириш, ҳамда кластерларни ривожлантиришни 
рағбатлантиришга оид комплекс чора-тадбирлар каби ишларни амалга 
оширади.

---

12 
3. 
Директив
(кўрсатмали) – 
қўллаб-қувватловчи кластер сиёсатининг
кенгайиши ҳисобига давлат томонидан махсус дастурларнинг ишлаб 
чиқилиши ва амалга оширилиши орқали ҳудудларнинг ихтисослашувини 
ўзгартиришга қаратилган кластерларни ривожлантириш.
4. 
Интервенцион
– давлат 
директив кластер сиёсатини
олиб бориши 
билан 
бирга 
кластерларнинг 
ривожланиш 
истиқболларига 
оид 
жавобгарлик 
ва 
қарор 
қабул 
қилишни 
хусусий 
секторнинг 
ихтисослашувини трансферт, субсидия, қонуний тўсиқларни қўйиш, 
кластерни ташкил қилувчи корхоналар устидан назоратни амалга ошириш 
орқали ўз зиммасига олади.
Кластер сиёсатининг келиб чиқиши бўйича улар “
баланддан-пастга
” 
ва “
пастдан-баландга
” турлари ажратилади. Кластер сиёсатини амалга 
ошириш ташаббуси билан миллий ёки ҳудуддий ҳокимият органлари 
чиқса, унинг “баланддан-пастга” турига мос келиб, одатда, бу сиёсат 
давлат миқёсида турли маҳсулот ва хизматларни шакллантиришнинг 
қўшилган қиймат занжирида қатнашадиган тармоқ кластерларини ташкил 
қилувчи корхоналар гуруҳига нисбаттан амалга оширилади. Кластер 
сиёсатининг айни турига Финляндия, Голландия ва Дания яққол мисол 
бўлади. Кластер сиёсатини амалга оширишда ўз-ўзини бошқариш 
органлари, тадбиркорларнинг маҳаллий уюшмалари ёки маҳаллий 
бошқарув органлари ташаббус билан чиқса, кластер сиёсатининг 
“пастддан-баландга” турига мос келади. Шунга ўхшаш дастурлар “
кластер 
ташаббуси
” деб номланади. 
Тармоқ хусусиятига кўра кластерларнинг қуйидаги турлари 
ажратилади:
1. 
Дискрет
(алоҳида 
ажратилган) 
кластерлар 
алоҳида 
компонентлардан иборат автомобилсозлик, авиация саноати, кемасозлик, 
қурилишга оид тармоқларда ишлаб чиқарилган маҳсулот ва боғлиқ 
хизматларни қамраб олади. Одатда, ушбу кластерлар йиғувчи ташкилотлар 
атрофида бутловчи маҳсулотларни етқазиб берувчи кичик ва ўрта 
ҳажмдаги корхоналарнинг ривожланиши натижасидир.
2.