Бухоро- 2022 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро давлат университети

9.3. Комбинацияланган нур (КН) ва инфрақизил (ИК) спектроскопия усуллари
Юқорида турли кимёвий модда молекулаларда ички айланма ва тебранма ҳаракатлар бўлишлиғи, мазкур хосса моддани чуқур таҳлил ва тадқиқ қилишда муҳим аҳамият касб этилиши кўрсатиб ўтилган эди. Бунда КН ва ИК спектроскопия усулларидан кенг фойдаланилади. ИК ва КН таъсирида тажрибаларда олинадиган тебранма спектрлар, худи бармоқ излари каби тегишли модданинг таркиб – тузилмасини аниқлаб ўзида акс эттиради. Ушбу усуллар ёрдамида, шунингдек, молекула симметрияси ва ички тузилиши тўғрисида ҳам маълумот олинади. Аниқланган атомлар (ёки атомлар гуруҳлари) нинг тебранма частоталари қийматлари бўйича, ҳатто, модда термодинамик кўрсаткичлари хусусида ҳам маълумотлар ҳам қўлга киритилади. Спектр ёркинлик даражасини характерлаш Миқдор анализи натижасида кимёвий ўзгариш кинетикаси ва мувозанат ҳолати, ҳатто, технологик жараённи баҳолашга ҳам ёрдам беради.
Даставвал комбинацияли нур (КН) спектроскопия усулини кўриб чиқамиз. Мазкур усул, деярли бир вақтда, яъни XX асрнинг 20 – йиллари охирида россиялик Л.И.Манделштам ва Г.С.Ландсберг ҳамда ҳинд олимлари Ч.В.Раман ва К.С.Кришнанлар томонидан яратилган. Унинг негизида кимёвий молекула томонидан, маълум бир физик олим (нурланиш, масалан) таъсирида ўзидан янги нур тарқатиш – сочиш жараёни ётади.
Молекула таратадиган нур ва комбинацияли нур ҳам бошланғич нурланиш частотасига эга бўлиб, уни р е л е й нурланиш деб аталади. Бунда модда молекуласи энергетик қўзғалиб нисбатан юқорироқ энергетик ҳолатга ўтса, буни с т о к с ли ўзгариш деб юритилади (таралаётган нур частотаси пасаяди). Агар нурланиш натижасида, аксинча, молекула паст энергетик ҳолатга ўтса – а н т и с т о к с ли ўзгариш (нур таратиш частотасининг ортиши) рўй беради.
Комбинацияли нур таралиши натижасида молекула эгаллайдиган энергети ҳолатлар (стоксли ва антистоксли ўзгаришлар) оралиғидаги энергиялар қийматини hv₀ + Е^" ва hv₀ + Е^' кўринишларда ифодаланади. Е^" ва Е^' энергетик ҳолатлар, шунингдек комбинацияли нурланиш спектрида оралиқ ўтишларни 33 – расмда схематик тарзда ифодалаш мумкин.