Бухгалтерия ҳисоби назарияси

 
су
м
ма
 
миқ
до
р
 
су
мма
 
миқ
до
р
 
су
мма
 
 
7.5. Бухгалтерия ҳисобининг «Электрон-автоматлаштирилган» 
шакли 
«Электрон-автоматлаштирилган» шакли. Бухгалтерия ҳисобининг ушбу 
шакли электрон ҳисоблаш машиналарини қўллашга асосланган. электрон 
ҳисоблаш техникаларининг (ЭҲМ) ривожланиши, уларни хўжаликнинг 
ҳамма соҳаларда кенг қўлланилиши иқтисодий самарадорликга эришишнинг 
асосий омилларидан биридир. 
Бухгалтерия ҳисоб ишларини такомиллашувига эришиш, улар 
самарадорлигини 
ошириш 
мақсадида 
ҳисоб 
ишларини 
механизациялаштириш натижасида Бухгалтерия ҳисобининг «Электрон-
автоматлаштирилган» шакли вужудга келди. 
Ҳисоб ишларида ЭҲМ лардан фойдаланиш ёрдамида қуйидаги 
имкониятлар яратилади: 
—ҳисоб ишлари билан банд бўлган ходимлар сони қисқаради; 
—ҳисоб ходимлари меҳнат унумдорлиги ошишига эришилади; 
—ҳисоб маълумотлари қайта ишланиши тезлашади; 
—ҳисоб маълумотларидан фойдаланишнинг тезкорлиги таъминланади; 
—моддий жавобгарлик устидан назоратни кучайтирилишига эришилади; 
—корхоналар 
мулкларининг 
сақланиши 
устидан 
назо- 
рат 
кучайтирилади; 
—ҳисоб ишлари билан боғлиқ харажатлар камайишига эришилади. 
Бухгалтерия 
ҳисобининг «Электрон-автоматлаштирилган» шакли 
асосида 
бухгалтерия 
ҳисоби 
усули 
асосий 
элементи 
сифатида 
ҳужжатлаштириш ётади. Аммо, шунга аҳамият бериш зарурки, 
ҳужжатлардаги маълумотларни гуруҳлаш, умумлаштириш ҳисоблаш 
машиналари ёки компютерлар ёрдамида амалга оширилади. 
Ҳисоб ишлари компютерларда амалга ошириладиган корхоналарда 
ҳисоб маълумотлари ҳисоб регистрларида ёки ҳисоблаш машиналарининг 

---

103 
маълумот 
ташувчиларида 
сақланади, яъни 
масалан, дискетларда, 
флешкаларда. 
Бухгалтер 
иш 
жойларининг 
компютер 
билан 
таъминланиши 
автоматлаштирилган иш жойлари (АИЖ)ни яратилишига асос бўлади. 
ЭҲМ лардан бухгалтерия ҳисоби ишларида фойдаланиш иқтисодий 
самаралар билан бирга корхоналарда бошқаришнинг автоматик тизимини 
яратилиши билан бирга олиб борилади. 
Бошқаришнинг автоматик тизими (БАТ) корхоналар хўжалик 
фаолиятини бошқаришдаги вазифалар компютерларни қўллаш ёрдамида 
бажарилади. 
Бошқаришнинг автоматик тизими корхона хўжалик фаолияти давомида 
юзага келадиган муаммолар, вазифаларни оператив ҳал этишни тегишли 
чора-тадбирлар белгиланишини, қарорлар қабул қилинишини таъминлайди. 
Шунингдек, чора-тадбирларнинг амалга оширилиши, қарорлар 
бажарилиши устидан назоратнинг тезкорлиги ҳам бошқаришнинг автоматик 
тизими ёрдамида таъминланади. 
Бухгалтерия ҳисобида ҳисоблаш техникаси воситаларидан фойдаланиш 
натижасида вужудга келган, бухгалтерия ҳисобининг жадвал — 
автоматлаштирилган шакли компютер дастурларидан фойдаланишга 
асосланган. 
Компютерларни ҳисоб ишларига мўлжалланган дастурлари ҳисоб 
регистрларини автоматлаштирилган тарзда тузишга имконият яратади. 
Маълумотлар қайта ишлаш учун компютерга киритилишидан олдин, 
маълумотлар қайта ишлашга мослаштирилиши лозим. 
«Электрон-автоматлаштирилган» ҳисоб шаклида ҳужжатлар айланиши 
ҳам шу шаклга мослашган ҳолда тузилиши лозим. Маълумотларни қайта 
ишлашга мўлжалланган дастурларни тайёрлаш, уларни қўллашга доир 
технологик ва қўллаш кўрсатмалари ҳам ушбу шаклдаги босқичлардан 
ҳисобланади. 
Ишлаб чиқилган дастурга кўра, маълумотлар ҳисоблаш маркази ёки 
автоматлаштирилган иш жойида бухгалтерия ходими турли мазмундаги 
ҳисоб регистрларини олади. Дастурда ишлаб чиқилганига кўра, бу ҳисоб 
регистрлари журнал-ордерлар, ведомостлар, китоблар, карточкалар ва 
бошқалар бўлиши мумкин. 
Хўжалик юритувчи субъектлар бухгалтерия ҳисоби қайси шаклидан 
фойдаланишни мустақил равишда белгилайдилар ва бунда улар ҳисоб-китоб 
ишларининг ҳажми, ҳисоб ходимларининг сони, малакаси ва бошқа 
омилларни эътиборга оладилар. 
Бухгалтерия ҳисобининг такомиллашган автоматлаштирилган шаклида 
асосий босқич бухгалтерия маълумотларини қайта ишлашдир. 

---

104