“Бухгалтерия ҳисоби” кафедраси

1.
 
Сотилган маҳсулот савдо устамаси: 
40000+360000-450000/(100% + 20%) = 25000 ш.б. 
2.
 
Сотиш баҳоси: 
450000/(100% + 20%) = 375000 ш.б.
Хизмат кўрсатувчи ташкилотлар товар-моддий захираларга ега 
бўлганида, улар бу ТМЗларни ишлаб чиқариш харажатлари суммасида 
баҳолайдилар. Бу харажатлар, асосан, хизмат кўрсатишда бевосита банд бўлган 
ходимлар, шу жумладан уларни назорат қиладиган ходимлар билан боғлиқ 
бўлган мехнат ҳақи ва бошқа харажатлар, ҳамда тегишли устама харажатлардан 
ташкил топади. Хизматларни сотишда банд бўлган ва умумий маъмурий 
ходимларга тегишли бўлган мехнат ҳақи ва бошқа харажатлари таннархга 
киритилмайди, ва улар келиб чиққан даврнинг харажатлари сифатида тан 
олинади. Аксарият ҳолларда, хизмат кўрсатувчи ташкилотларнинг ТМЗлари 
таннархига улар томонидан хизмат нарҳига киритиладиган фойда меъёри ёки 
тақсимланмайдиган устама харажатлар киритилмайди. 
МҲХС 41 “Қишлоқ хўжалиги”га асосан хўжалик субъекти ўзининг 
биологик активларидан йиғиб олган қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ўз 
ичига оладиган товар-моддий захиралари, уларни дастлабки тан олишда йиғим 
пайтидаги сотиш харажатлари чегирилгандаги ҳаққоний қиймати бўйича 
баҳоланади. Бу ўша санадаги товар-моддий захираларнинг, мазкур стандарт 
қўлланилиши мақсадидаги, таннархидир.
ТМЗлар таннархини баҳолаш учун, қулайлик мақсадида, меъёрий 
харажатлар бўйича таннархни ҳисоблаш усули ёки чакана усули каби 
усуллардан фойдаланиш мумкин, агарда уларни қўллаш натижалари тахминан 
таннархга тенг бўлса. Меъёрий харажатларда хом ашё ва материаллар, ишчи 
кучи, самарадорлик ва қувватдан фойдаланишнинг нормал даражаси ҳисобга 
олинади. Меъёрлар доимий тарзда таҳлил қилиб турилади, ва, зарур ҳолларда 
жорий шарт-шароитларга қараб қайта кўриб чиқилади. 
Чакана усули кўпинча чакана савдо соҳасида кўп сонли, тез-тез ўзгариб 
турувчи, ва бир хил фойда олиб келадиган шундай ТМЗларни баҳолаш учун 
фойдаланиладики, улар таннархини ҳисоблаш учун бошқа усулларни қўллашни 
амалий иложи бўлмайди. Товар-моддий захиранинг таннархи ушбу ТМЗнинг 
сотиш қийматини ялпи фойданинг тегишли фоизига камайтириш йўли билан 
аниқланади. Қўлланиладиган фоизни аниқлашда, қиймати дастлабки сотиш 
нарҳидан камайтирилган товар-моддий захиралари ҳисобга олинади. Кўпинча 
ҳамма чакана савдо БОБлари бўйича ўртача фоиз қўлланилади. 
5-мисол. 
Ой бошига компанияда А товардан 200 дона 15 ш.б. дан бор еди. Келгуси 
ой давомида А товар бўйича қуйидаги сотиб олиш ва сотишлар амалга 
оширилди: