Бухгалтерия ҳисоби фани бўйича маъруза матни 3-мавзу

2.10. Номоддий активларни келиб тушиши ва баҳоланиши
Мулкка эгалик, хўжалик юритуви ёки тезкор бошқарув ҳуқуқи асосида корхонага тегишли бўлган номоддий активларнинг қиймати корхона балансига киритилиши лозим.
Номоддий активлар актив сифатида тан олинганда улар бошланғич қиймат бўйича баҳоланади. Бунда бошлағич қиймат бўлиб номоддий активларни яратиш (ишлаб чиқиш) ёки сотиб олиш бўйича ҳақиқатда амалга оширилган харажатлар қиймати (пул маблағлари ёки уларнинг эквивалентларининг суммаси ёхуд бошқа тўловларнинг жорий қиймати), шу жумладан тўланган ва қопланмайдиган солиқлар (йиғимлар), шунингдек активни ундан мақсадга мувофиқ фойдаланиш учун ишга яроқли ҳолатга келтириш билан бевосита боғлиқ бўлган бошқа харажатлар қиймати тушунилади.
Амалиётда номоддий активларнинг бошланғич қиймати уларнинг келиб тушиш манбаидан келиб чиқиб аниқланади. Номоддий активлар корхонларга келиб тушиш манбаи бўлиб қуйидагилар ҳисобланади:
- ишлаб чиқиш тугаганидан сўнг яратилган объектни қабул қилиш-топшириш;
- олди-сотди шартномаси бўйича объектни харид қилиш;
- устав капиталига таъсисчиларнинг (иштирокчиларнинг) ҳиссаси кўринишида келиб тушиш;
- текинга келиб тушиш (ҳадя шартномаси бўйича);
- давлат субсидиялари ҳисобига олиш;
- айирбошлаш;
- ортиқча (ҳисобга олинмаган) номоддий активлар объектларини аниқлаш ва бошқа асосларга кўра.
21-сон БҲМС га мувофиқ мулкий ҳуқуқи корхонага тегишли номоддий активларнинг мавжудлиги ва харакати тўғрисидаги ахборотларни умумлаштириш қуйидаги счётларда амалга оширилади:
0410 «Патентлар, лицензиялар ва ноу-хау»;
0420 «Савдо маркалари, товар белгилари ва саноат намуналари»;
0430 «Дастурий таъминот»;
0440 «Ер ва табиат ресурсларидан фойдаланиш ҳуқуқи»;
0460 «Франчайз;
0470 «Муаллифлик ҳуқуқлари;
0480 «Гудвилл»;
0490 «Бошқа номоддий активлар».
Барча турдаги номоддий активларнинг дастлабки баҳоси бошланғич қиймат бўлиши керак ва улар бухгалтерия ҳисобига ушбу қиймат бўйича қабул қилинади.