Buhgalteriya hisobi, iqtisodiy tahlil va audit

Aktivlar – Majburiyatlar = Sof aktivlar
Joriy aktivlar va ularning o‘zgarishi tahlili

Balans moddalari	Balans satri	Davr boshi	Davr oxiri	Farqi, (+,-)
Asosiy vositalar:
Qoldiq (balans) qiymati	012	7 104 110 120	10 452 934 960	3 348 824 840
Nomoddiy aktivlar:
Qoldiq (balans) qiymati	022	417 151	345 379	71 772
Uzoq muddatli investitsiyalar jami	030
O‘rnatiladigan asbob- uskunalar	090	-	-	-
Kapital qo‘yilmalar	100	2 834 711 892	1 572 602 311	1 262 109 581
Boshqa uzoq muddatli aktivlar	110-120	280 492 782	567 317 310	6331746
Tovar-moddiy zaxiralari, jami	140	819 530 511	1 047 437 972	227 907 461
Kelgusi davr xarajatlari	190	1 366 091 169	8 441 062 224	7 074 971 055
Kechiktirilgan xarajatlar	200	-	-	-
Debitorlar, jami	210	503 338 335	1 566 042 404	1 062 704 069
Pul mablag‘lari	320	171 917 383	468 669 767	296 752 384
Qisqa muddatli investitsiyalar	370	-	-	-
Boshqa joriy aktivlar	380	117 495 315	160 480 738	42 985 423
Jami aktivlar	JA	13 198 104 658	24 276 893 065	11 078 788 407
Uzoq muddatli majburiyatlar	490	4 675 490 146	12 304 013 149	7 628 523 003
Joriy majburiyatlar	600	776 820 046	8 878 479	1 848 646 840
Jami majburiyatlar	JM	5 452 310 192	14 152 659 989	8 700 349 797
Sof aktivlar	JA-JM	7 745 794 466	10 124 233 076	2 378 435 610

Korxonada jami aktivlar summasi davr boshiga nisbatan 11 078 788 407 ming so‘mga ortgan. O‘z navbatida majburiyatlar summasi ham mos ravishda davr boshiga nisbatan 8 700 349 797 ming so‘mga ortgan. Sof aktivlar qiymati davr boshida 7 745 794 466 ming so‘mni, davr oxirida 10 124 233 076 ming so‘mni tashkil etgan. Uning davr boshiga nisbatan o‘zgarishi mutlaq ifodada 2 378 435 610 ming so‘mni, nisbiy ifodada 131.0 foizni tashkil etgan. O‘sish darajasi 31.0 foizni tashkil etgan.

Sof aktivlar va ular samaradorligi tahlili

Ko‘rsatkichlar	Davr boshi	Davr oxiri	Farqi, (+,-)
Sof aktivlar qiymati, ming so‘m	7 745 794 466	10 124 233 076	2 378 435 610
Jami aktivlar, ming so‘m	13 198 104 658	24 276 893 065	11 078 788 407
Ustav kapitali, ming so‘m	614 384 306	828 202 670	213818364
Sof tushum, ming so‘m	3 362 225 550	5 180 801 340	1 818 575 790
Sof foyda, ming so‘m	507 693 607	974 038 284	466 344 677
Sof aktivlarning jami aktivlarda to‘planish koeffitsiyenti	0.586	0.417	-0.169
Sof aktivlarning ustav kapitaliga nisbati koeffitsiyenti	12.61	12.22	-0.39
Sof aktivlarning aylanuvchanligi koeffitsiyenti	0.434	0.511	0.77
Sof aktivlarning aylanish davri, kunda	829	705	-124
Sof aktivlar rentabelligi, %	6.5	9.6	3.1

Korxonada sof aktivlarning jami aktivlarda to‘planish koeffitsiyenti davr boshiga nisbatan -0.169 ga, sof aktivlarning ustav kapitaliga nisbati koeffitsiyenti davr boshiga nisbatan -0.39 ga kamaygan, sof aktivlarning aylanish koeffitsiyenti davr boshiga nisbatan 0.77 ga ortgan. Sof aktivlarning aylanish davri 829 kundan 705 kunga tushgan. Aylanish tezligi 124 kunga tezlashgan. Sof aktivlarning rentabellik darajasi 6.5 foizdan 9.6 foizga ortgan.

Aylanma mablag‘lar bilan ta’minlanganlik zaxira va xarajatlarni moliyalashtirishga nisbatan qo‘llaniladi. Zaxira va xarajatlarni moliyalashtirish manbalariga o‘z mablag‘lari va qarzga olingan (qisqa muddatli) mablag‘lari kiritiladi.
O‘z mablag‘lari manbasi uzoq muddatli majburiyatlar qo‘shilgan holda balansda uzoq muddatli aktivlarni moliyalashtirishga yo‘naltiriladi. Iqtisodiy mazmuni va sharti bo‘yicha amalda, uzoq muddatli majburiyatlar to‘liq, o‘z mablag‘larining faqat bir qismi uzoq muddatli aktivlarga yo‘naltiriladi.
Bu qiymat analitiklar tilida o‘z aylanma mablag‘larining mavjud summasi deb yuritiladi, uni aniqlash tartibi quyidagicha bo‘ladi:
O‘MM + UMM – UMA = O‘AMN
Bu yerda: O‘AMN – o‘z aylanma mablag‘lari naqdligi;
O‘MM – o‘z mablag‘lari manbasi (satr 480);
UMM – uzoq muddatli majburiyatlar (satr 600);
UMA – uzoq muddatli aktivlar (satr 130).


O‘z aylanma mablag‘lari summasi va uni o‘zgarishini tahlili

Ko‘rsatkichlar	Balans satri	Davr boshi	Davr oxiri	Farqi (+,-)
1. O‘z mablag‘lari manbasi	480	7 745 794 466	10 124 233 076	2 378 438 610
2. Uzoq muddatli majburiyatlar	600	4 675 490 146	12 304 013 149	7 628 523 003
3. Uzoq muddatli aktivlar	130	10 219 731 945	12 593 199 960	2 373 468 015
4. O‘z aylanma mablag‘lari naqdligi		2 201 552 667	9 835 046 265	7 633 493 598

Korxonada o‘z mablag‘larining naqdligi davr boshida 2 201 552 667 ming so‘mni davr oxirida 9 835 046 265 ming so‘mni tashkil qilgan. Davr boshiga nisbatan 7 633 493 598 ming so‘mga ortgan.

Xulosa.
Ishlab chiqarish jarayonining uzluksizligini ta’minlash uchun asosiy ishlab chiqarish fondlari bilan bir qatorda mehnat buyumlari, moddiy resurslar ham zarur bo’lib hisoblanadi.
Mehnat buyumlari mehnat vositalari bilan birgalikda mehnat mahsulotining qiymatini va iste’mol qiymatini yaratishga qatnashadi. Ishlab chiqarish aylanma fondlarining moddiy unsurlari (mehnat buyumlari) aylanishi mehnat jarayoni va asosiy ishlab chiqarish fondlari bilan chambarchas bog’liqdir.
Korxona aylanma fondlari va aylanma mablag`lar tushunchalarini, ularning mohiyatini, ahamiyatini va tarkibini ko’rib o’tamiz. Shunga e’tibor berish kerakki, aylanma fondlar va aylanma mablag`lar aynan bir narsa emas.
Aylanma fondlar bu ishlab chiqarish jarayonining eng zarur unsuri, mahsulot tannarxining asosiy qismi. Mahsulot birligiga ketadigan xom ashyo, materiallar, yoqilg’i va energiya xarajatlari kam bo’lsa, mehnat qancha kam sarflansa ishlab chiqariladigan mahsulot ham shuncha arzon bo’ladi.
Sanoat korxonalaridagi ishlab chiqarish aylanma fondlariga ishlab chiqarish mablag`lari va fondlari o’z qiymatini mahsulotga to’liq o`tkazib yuboradigan mehnat jarayonining moddiy resurslari kiradi.
Mehnat jarayonida aylanma mablag`larning moddiy unsurlari o`z natural shaklini va fizik-kimyoviy xususiyatlarini o’zgartiradi. Ular ishlab chiqarilayotgan mahsulotning iste’mol qiymatini yaratish mobaynida o’z qiymatini yo’qotadi. Yangi iste’mol qiymati esa yangi yaratilgan mahsulot ko’rinishida namoyon bo’ladi.
Aylanma mablag`larga korxonadagi ishlab chiqarish zahiralarini omborxonalarda yoki ishlab chiqarish jarayonining o’zida tashkil etish, ta’minotchilar bilan, byudjet bilan va ish haqi to’lash bo’yicha hisoblashishlar uchun zarur bo’lgan pul mablag`lari kiradi.
Aylanma mablag`larning tarkibi va strukturasi bir-biridan farqlanadi.
Aylanma mablag`larning tarkibi deganda aylanma mablag`larni tashkil etuvchi elementlar yig’indisi tushuniladi. Aylanma mablag`larning ishlab chiqarish aylanma fondlariga va muomala fondlariga bo’linishi ulardan foydalanish xususiyatlarini va ularning mahsulot ishlab chiqarish va sotish sohalariga taqsimlanishini aniqlaydi.
Aylanma aktivlar qatoriga tovar-moddiy zaxiralar hamda tugallanmagan ishlab chiqarish va kelgusi davr xarajatlari kiritiladi.
Birinchi guruhga asosiy qismini tovar-moddiy zaxiralarning aktiv qismi bo‘lgan ishlab chiqarish zaxiralari kiritiladi.
Ikkinchi guruh albatta korxonaning yoki tarmoqning, ishlab chiqarish va ta’minotning, faoliyat va texnologiyalarning xususiyatlaridan kelib chiqqan aylanma aktivlar qiymati orqali shakllanadi.
Tahlilda asosiy e’tibor: pul fondlarining tashkil etilishi va ishlatilishiga; aylanma mablag‘lardan foydalanish darajasiga; aylanma mablag‘lardan samarali va optimal foydalanish darajasiga; tejamkorlikni ta’minlashdagi imkoniyatlarni aniqlashga; iqtisod qilish hisobiga foydani o‘stirishning aniq yechimlariga qaratiladi.
Asosiy maqsadi – aylanma mablag‘lardan samarali foydalanishda yo‘l qo‘yilayotgan kamchiliklarni aniqlash, ularni oldini olish, moliyaviy holatni yaxshilash yuzasidan tegishli imkoniyatlarni aniqlash va yo‘lga qo‘yishdan iborat.
Tahlilda aylanma mablag‘larni me’yorlash masalasiga muhim ahamiyat beriladi. Me’yorlashtiriladigan va me’yorlashtirilmaydigan aylanma aktivlar ularning ishlab chiqarishdagi va texnologik jarayonlardagi xususiyatlaridan kelib chiqqan holda belgilanadi.
Ishlab chiqarish zaxiralari, tovarlar, tayyor mahsulotlarning ombor qoldiqlari me’yorlashtiriladigan aylanma aktivlar qatoriga kiritiladi. Qolgan joriy aktivlar me’yorlashtirilmaydigan aylanma aktivlar hisoblanadi.
Aylanma mablag‘lar samaradorligini baholashda ularning aylanuvchanlik koeffitsiyentlariga va aylanish davriga baho beriladi.
Aylanuvchanlikni oshirish va aylanish davrini qisqartirish aylanma aktivlar intensiv foydalanuvchanlik darajasini ifoda etadi.
Aylanma mablag‘lar naqdligini baholashda sof aktivlar qiymatiga muhim ahamiyat qaratiladi.
Sof aktivlar deganda xo‘jalik yurituvchi subyektning o‘z mablag‘lari bilan ta’minlangan uzoq muddatli va joriy aktivlarning qiymati, ya’ni xo‘jalik yurituvchi subyektning qarz majburiyatlaridan ozod bo‘lgan mol-mulk qiymati tushuniladi.
Aylanma mablag‘lar bilan ta’minlanganlik zaxira va xarajatlarni moliyalashtirishga nisbatan qo‘llaniladi. Zaxira va xarajatlarni moliyalashtirish manbalariga o‘z mablag‘lari va qarzga olingan (qisqa muddatli) mablag‘lari kiritiladi.
O‘z mablag‘lari manbasi uzoq muddatli majburiyatlar qo‘shilgan holda balansda uzoq muddatli aktivlarni moliyalashtirishga yo‘naltiriladi. Iqtisodiy mazmuni va sharti bo‘yicha amalda, uzoq muddatli majburiyatlar to‘liq, o‘z mablag‘larining faqat bir qismi uzoq muddatli aktivlarga yo‘naltiriladi.
Bu qiymat analitiklar tilida o‘z aylanma mablag‘larining mavjud summasi deb yuritiladi, uni aniqlash tartibi quyidagicha bo‘ladi: