Bugungi kunda xomashyo tanqisligi muammosi va uning yechimi yo’llari

BUGUNGI KUNDA XOMASHYO TANQISLIGI MUAMMOSI VA UNING YECHIMI YO’LLARI.

• REJA:
• XOMASHYO TO’G’RISIDA DASTLABKI TUSHUNCHALAR.
• DUNYODAGI NEFT VA KONLARI.
• NEFT VA GAZNING PAYDO BO’LISHI HAQIDAGI NAZARIYALAR.
• NEFT VA GAZ ZAXIRALARI VA ULARNI QAZIB OLISH USULLARI.

• HOZIRGI KUNDA JAHONDA 25 MINGDAN ORTIQ SANOAT AHAMIYATIGA EGA BO’LGAN NEFT KONLARI TOPILGAN BO’LIB, SHUNDAN 29 TASI ENG KATTA ZAHIRAGA EGA HISOBLANADI.NOYOB TARKIBLI VA YIRIK NEFT KONLARNING (ULAR DUNYODA 45 TA) KATTA QISMI O’RTA SHARQ VA LOTIN AMERIKASI MAMLAKKATLARIDA JOYLASHGAN. AGAR NEFT VA GAZ KONLARINING GEOGRAFIYASIGA QARAYDIGAN BO’LSAK, ULARNING KO’PCHILIGI DENGIZLAR YOKI UNING ATROFIDA JOYLASHGAN. BUGUNGI KUNDA NEFT VA TABIIY GAZ BARCHA 5 TA OKEANNNING TUBIDA JUMLADAN, ANTARKTIDADA HAM MAVJUD.
• TARKIBI KERAKLI NEFT MAHSULOTLARIGA BOY BO’LGAN ENG KATTA KONLAR HAVAR VA KATTA BURGON KONLARI HISOBLANADI. SAUDIYA ARABISTONIDA JOYLASHGAN HAVAR KONI 10.2MLRD TONNA NEFT ZAXIRASIGA EGA BO’LIB, 1948-YILDA OCHILGAN. UNING UZUNLIGI 225KM, ENI 16 DAN 25KMGACHA, CHUQURLIGI 1550-1750M. BIR SUTKADA 1500 TONNANEFT QAZIB OLADI. KATTA BURGON KONI 9.9MLRD TONNA ZAXIRAGA EGA BO’LIB, 1938-YILDA OCHILGAN. CHUQURLIGI 1700-2300M. SUTKASIGA 1500-2000 TONNA NEFT QAZIB OLINADI.

• BUTUN DUNYODA TABIIY GAZ ZAXIRASI 144.8TRLN M3 (TAXMINAN 171MLRD TONNA SHARTLI YOQILG’I). GAZ RESURSLARINIG ZAXIRASI 62.8 YILGA YETADI. QIDIRIB TOPILGAN GAZ ZAXIRALARINING MIQDORI BO’YICHA ROSSIYA FEDERATSIYASI DUNYODA 1-O’RINNI EGALLAYDI. ROSSIYA FEDERATSIYASIDAGI GAZ ZAXIRALARI DUNYODAGI JAMI TABIIY GAZ ZAXIRASINING 33%NI TASHKIL ETADI. SHUNINGDEK, TABIIY GAZ ZAXIRASINING 1/3 QISMI YAQIN VA O’RTA SHARQ MAMLAKATLARIGA TO’G’RI KELADI YA’NI, ULARDA QAZIB OLINAYOTGAN NEFTLAR BILAN YO’LDOSH GAZLAR SIFATIDA CHIQADI. ERON DUNYODA 2-O’RIN-15.8%, ABU-DABI-4%, SAUDIYA ARABISTONI-3.7% VA QUVAYT-1%.
• OSIYO-TINCH OKEANI HUDUDIDA INDONEZIYA, MALAYZIYA, XITOY, HINDISTON VA AVSTRALIYA GAZGA BOY HISOBLANADI. AMERIKA KONTINENTIDA TABIIY GAZ DUNYO GAZ ZAXIRASINING 10.1%INI TASHKIL ETIB, AQSH-3.2% (5-O’RIN), VENESUELA-2.8%, KANADA-1.3% VA MEKSIKA-1.2% GAZ ZAXIRASIGA EGA.
• G’ARBIY YEVROPADA DUNYO GAZ ZAXIRASINING 3.3% BOR. JUMLADAN, NORVEGIYADA-1%, NIDERLANDIYADA-1.2% VA BRITANIYADA-0.5%NI TASHKIL ETADI.

NEFT VA GAZ KONLARINING ZAXIRALARI DEB, SHU KONLARNING QATLAMLARIDA TO’PLANGAN NEFT VA GAZ MIQDORLARIGA AYTILADI. ODATDA NEFT VA GAZNING TO’PLANISHI UZOQ GEOLOGIK DAVRLAR DAVOMIDA PAYDO BO’LADI. SHUNING UCHUN HAR BIR TOPILGAN NEFT VA GAZ KONI QAYTA TIKLANMAYDI, FAQAT MA’LUM VAQT DAVOMIDA ISHLATILISHI MUMKIN EAN. KONLARNING ZAXIRALARI HAR BIR QATLAM, AGAR JUDA KATTA QATLAM BO’LSA, UNING MA’LUM BIR QISMIUCHUN HISOBLANISHI MUMKIN. HAR QANDAY TABIIY BOYLIKNI SHU JUMLADAN, NEFT VA GAZ MANBALARINI HAM ANIQ BILISH, CHAMALASH VA QANDAY GEOMETRIK SHAKLDA JOYLASHGANLIGINI O’RGANISH MUHIM AHAMIYATGA EGA BO’LGAN VAZIFADIR. ZAXIRALARNI ANIQ HISOBLASH KONDA IZLASH VA QIDIRISH NATIJALARI ASOSIDA TAYYORLANADI. BUNING UCHUN BURG’ILANGAN QUDUQLARDAN OLINGAN TOG’ JINSI NAMUNALARI, GEOFIZIK KAROTAJ DIAGRAMMALARINI O’RGANISH ASOSIDA KONNING CHEGARALARI, UYUMNING QANDAY JOYLASHGANLIGI ANIQLANIB, SHUNDAN SO’NG ZAXIRALAR HISOBLANADI. MA’LUMKI, NEFT MURAKKAB ORGANIK BIRIKMALARNING ARALASHMASIDAN IBORAT BO’LIB, UNING ASOSINI UGLEVODOROD BIRIKMALARI TASHKIL ETADI. NEFTNING PAYDO BO’LISHI YER QA’RIDA BIR NECHA MINGLAB, HATOKI MILLIONLAB YILLAR UGLEVODORODLAR BIR TURDAN IKKINCHI TURGA AYLANISHI NATIJASIDA PAYDO BO’LADI. NEFT YER QOBIG’IDA 500-5000M CHUQURLIKDA JOYLASHGAN BO’LIB, ASOSIY QISMI 800-2500M CHUQURLIKDA, BAZAN UNDAN HAM CHUQURROQDA UCHRAYDI. ILGARI YER YUZASIGA CHIQQAN NEFTDAN FOYDALANISHGAN. NEFT YER OSTIDAN 3 XIL USUL:FONTAN KOMPRESSOR (GAZLIFT), VA NASOSLAR YORDAMIDA OLINADI.