Budjet tizimi, uning me’yoriy-huquqiy asoslari. Reja

BUDJET TIZIMI VA UNING PRINTSIPLARI.
“Hammamizda ham bir xil qobiliyat
bo’lmasligi mumkin, lekin hammamizda
qobiliyatni rivojlantirish uchun bir xil
imkoniyat mavjud”
A.P.J Abdul Kalam
Oksford lug’atida keltirilishicha, budjet – ma’lum davr uchun daromad va
xarajatni hisoblash degan ma’noni anglatadi: Moliya Vaziri tomonidan yillik
daromad va xarajatlarni muntazam baholash ya'ni oldinga qo’yilgan maqsadga
muvofiq kerakli pul mablag’ini anglatadi. Merrayam-Vebster lug’atiga ko’ra,
Budjet qanday qilib sarflanishi rejalashtirilganligiga bog’liq holda sarflanishga
qodir bo’lgan pul mablag’i miqdoridir ya'ni, pul miqdorini qancha sarflanishi
mumkinligini va kelajakda qancha sarflanishidir. Bu hukumat tomonidan
belgilangan davr ichida qancha sarflanishi rejalashtirilganligi va xarajatlar uchun
qancha to’lanishi haqidagi rasmiy ma’lumot. Rene Stourmning fikriga ko’ra:
Budjet so’zi 15-asrlarda paydo bo’lgan bo’lib, O’rta asrlardagi Fransuz
tilidan “bougette”, qadimgi fransuz tilidagi “bouje”, ya’ni “charm sumka,
hamyon, kichik charm sumka”, lotin tilidagi “bulga” so’zidan olingan bo’lib,
“charm sumka” degan ma’nolarni anglatadi. Zamonaviy moliyaviy ma’nosi
(1973) g’aznachilik vaziri fiskal rejalarini o’zining hamyonida saqlashi degan
tushunchani beradi. Boshqa ma'nosi 18-asrda “yangiliklar shodasi” bo’lib
ko’chdi, shu sababdan bu so’zni ishlatish ayrim gazetalar uchun sarlavha sifatida
ishlatilgan.
17
“budjet – davlatning yillik tushumi va xarajatlarini prognoz qiladi va
tasdiqlaydi”2.
Davlatning budjet tuzilishi turli darajadagi budjetlarning turlarini, har bir
budjet bo‘g‘inining tayinlanishini, turli pog‘onadagi budjetlar o‘rtasida daromad va
xarajatlarning taqsimlanishini, ularning amal qilish tamoyillarini, markaziy
hukumat va mahalliy hokimiyat organlarining budjet tizimini boshqarishdagi
vakolatlarini belgilab beruvchi yuridik me’yorlarga asoslanadi. Budjet tizimi
mamlakatda amal qiluvchi barcha darajadaga budjetlar yig‘indisini bildiradi.
Demak, Budjet tuzilishi mamlakatning davlat budjeti va budjet tizimini, uning
bo‘g‘inlari o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni tashkil qilish shakllarini, budjet
tasnifini, budjet tizimiga kiradigan barcha darajadagi budjetlar faoliyatining
huquqiy asoslarini, budjetlar tarkibi va tuzilmasini, budjet mablag‘larini
shakllantirish va sarflashdagi tartib-qoidalar va boshqalarni belgilab beradi (1-
rasm)